ΔΟΣΙΛΟΓΟΙ ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΕΣ Πιο εκτεταμένο απ' όσο γνωρίζουμε είναι το φαινόμενο της συνεργασίας με τους καταχτητές στην Eλλάδα του '41 - '44. Όχι μόνο φτωχοδιάβολοι αλλά και οργανωμένες εθνικιστικές και φιλοφασιστικές τάσεις συγκροτούν αντικομμουνιστικό μπλοκ, υπό την ενθάρρυνση αστικών κύκλων. Mετά την απελευθέρωση θα συνεχίσουν τον αγώνα κατά του εαμικού κινήματος, με σβησμένο το παρελθόν του δοσιλογισμού.


ΤΟ ΕΝΟΧΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΔΟΣΙΛΟΓΩΝ


ΚΑΤΕΧΟΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ - Οι συνεργάτες ναζί και φασιστών


«Μια χούφτα αθλίων» κατά την έκφραση του στρατηγού Ντε Γκολ ήταν εκείνοι που συνεργάστηκαν με τις κατοχικές αρχές στα χρόνια της κατοχής από τις δυνάμεις του Άξονα και δεν υπήρξε καμία χώρα στην οποία να βρέθηκε κάποιος παραπάνω από κείνη τη χούφτα αθλίων. Οι λόγοι για τους οποίους οι συνεργασθέντες «εξαφανίστηκαν» λίγο - πολύ από την εικόνα των μεταπολεμικών αφηγήσεων για τον πόλεμο, είναι πιο πολύπλοκοι από το πως υπήρξαν πολύ απλά οι ηττημένοι του πολέμου. 

Το κενό εξουσίας που προκλήθηκε στις κατεχόμενες χώρες από τη διάλυση, αν όχι του κράτους, σίγουρα των μηχανισμών εκπροσώπησης και νομιμοποίησης του καθεστώτος δημιουργούσε τις προϋποθέσεις για εμφύλια σύγκρουση. Η ένοπλη σύγκρουση σε κάθε χώρα κρίθηκε εν πολλοίς από τη γενική έκβαση του πολέμου κι ως ένα βαθμό ανεξάρτητα από τους εσωτερικούς συσχετισμούς δύναμης. Η Ελλάδα αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντίφασης ανάμεσα στον εσωτερικό και το γενικό συσχετισμό δύναμης: Παρά τις διακηρύξεις της για «παραδειγματική τιμωρία των συνεργατών των δυνάμεων του Άξονα», η σύμμαχος της εξόριστης κυβέρνησης αλλά και της εσωτερικής Αντίστασης Αγγλία δεν δίστασε κατά την Απελευθέρωση να στηριχτεί στις ένοπλες δυνάμεις που συνεργάστηκαν με τις αρχές κατοχής για να ανακόψει την ορμή του εαμικού ρεύματος.


Αν στην Ελλάδα ο πιο διάσημος δοσίλογος είναι ο κινηματογραφικός Αρτέμης Μάτσας και η πιο γνωστή μορφή συνεργασίας ο αντίστοιχος ρόλος του εξωνημένου καταδότη τίμιων πατριωτών που αντιστάθηκαν αυθόρμητα κι ομόψυχα με ό,τι τρόπο βρήκαν, τούτο αντιστοιχεί στην κυρίαρχη ενιαία κι ακίνητη εικόνα της κατοχικής περιόδου: Ένας λαός που καρτερικά στενάζει κάτω από το βάρβαρο ξενικό ζυγό αναδεικνύοντας μέσα από τη δοκιμασία την υψηλοφροσύνη του.


Όσο κι αν αυτή η εκδοχή επιχειρεί να αμβλύνει τις αντιθέσεις που γεννούσε ο πόλεμος, η ανέχεια, η πείνα για εκτεταμένα κομμάτια του πληθυσμού, η διάλυση των εμπορικών δικτύων, η διαρκής διάλυση και ανασύνθεση του κοινωνικού ιστού, η κοινωνία της κατοχής ήταν μια κοινωνία σε διαρκή κίνηση: Κι αν η κυριαρχία της μαύρης αγοράς στις εμπορικές συναλλαγές οδήγησε απότομα τους περισσότερους σε συνθήκες φτώχειας και ανέδειξε λιγότερους κατοχικούς νεόπλουτους αυτό δεν σημαίνει πως ήταν εξίσου λίγοι όσοι δοκίμασαν την τύχη τους στην παράλληλη οικονομία, εκμεταλλευόμενοι τη σχέση τους με τις δυνάμεις κατοχής ή με την δοσίλογη κυβέρνηση. Κι αν η κυβέρνηση Ράλλη κατάφερε να συγκεντρώσει στα τέλη του 1943 και στις αρχές του 1944 δεκάδες χιλιάδες ενόπλων αντικομμουνιστών υπό γερμανική διοίκηση στα Τάγματα Ασφαλείας, τούτο δείχνει πως, έστω και μειοψηφικά σε σχέση με το εαμικό μπλοκ, υπήρξε ένα ευρύ φάσμα του πληθυσμού που συνεργάστηκε έμπρακτα ή νομιμοποίησε και αποδέχτηκε τη συνεργασία με τον εχθρό.

ΤΟ ΕΝΟΧΟ ΜΥΣΤΙΚΟ ΤΩΝ ΔΟΣΙΛΟΓΩΝ


Η εμφάνιση και στην Ελλάδα εκείνων των «αφανών ηρώων», όπως χαρακτηρίζονται στο πανεπιστημιακό σύγγραμμα του Ι. Κολιόπουλου, στο προσκήνιο της τρέχουσας ιστορικής συζήτησης για τη δεκαετία του 1940, είναι μάλλον υπόθεση των τεσσάρων - πέντε τελευταίων χρόνων του νέου αιώνα. Η εκπόνηση μελετών που αποκαθιστούν την τιμή των συνεργατών λανσάροντας το παλιό «αναθεωρητικό» ερμηνευτικό σχήμα περί «αντικομμουνιστικής αντίδρασης» στην προηγηθείσα «κόκκινη τρομοκρατία» αποτελεί απλά εναρμόνιση της ελληνικής συζήτησης με την αντίστοιχη ευρωπαϊκή, όπου αντίστοιχες τοποθετήσεις ξεκινούσαν ήδη από τη δεκαετία του 1970. Δημιουργείται έτσι ένα σχήμα πρωθύστερο: Αν στην Ευρώπη η κυρίαρχη - επίσημη αντιφασιστική αφήγηση που στηριζόταν στο αντιθετικό σχήμα Αντίσταση - Συνεργασία αμφισβητήθηκε από τα «αναθεωρητικά» ρεύματα από θέσεις «ανανέωσης» της ιστορικής έρευνας και εξέτασης των συγκεκριμένων αντιθέσεων που γέννησαν τις εμφύλιες συγκρούσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, στην Ελλάδα, που η κουβέντα φτάνει με καθυστέρηση δύο - τριών δεκαετιών (που αντιστοιχούν περίπου και στις ημέρες του μετεμφυλιακού κράτους), οι λεγόμενες «νέες» προσεγγίσεις φαίνονται απλά να «ξαναζεσταίνουν» εκείνον τον κυρίαρχο λόγο που κράτησε σε ιδεολογική και πολιτική παρανομία το αφήγημα της αντίστασης.


Η ερμηνεία των συγκρούσεων του παρελθόντος με σχεδόν αποκλειστικό ερμηνευτικό άξονα τη βία, που συνάδει με το παρόν ιδεολογικό καθεστώς της παγκόσμιας αντιτρομοκρατικής σταυροφορίας, δεν φαίνεται να προχωρά ιδιαίτερα τη μελέτη των εσωτερικών αντιθέσεων της ελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία του 1940 που είχε ξεκινήσει μετά τη μεταπολίτευση από την αριστερή κυρίως ιστοριογραφία. Αντίθετα, και παρά τις πρώτες κάπως σπασμωδικές αντιδράσεις καταγγελίας των «αναθεωρητών» κι «απολογητών του δοσιλογισμού» (βλ. π.χ. την πρόσφατη αντιπαράθεση στην εφημερίδα Τα Νέα) η συζήτηση που ανοίγει φαίνεται να οδηγεί και στην Ελλάδα την αριστερή ιστοριογραφία στην ένταξη στην οπτική της πλευρών που αγνοήθηκαν κατά τα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου και στη μελέτη του φαινομένου του δοσιλογισμού μέσα στα ευρύτερα πλαίσια ερμηνείας της περιόδου (βλ. π.χ. το πρόσφατο βιβλίο του Τ. Κωστόπουλου, Η Αυτολογοκριμένη Μνήμη, για τα Τάγματα Ασφαλείας και το μεταπολεμικό λόγο περί ένοπλης συνεργασίας με τις αρχές κατοχής.)


Πριν επαναδιατυπωθεί με νέους όρους στα πρώτα χρόνια της πασοκικής διακυβέρνησης, ο μύθος της μίας κι ενιαίας «Εθνικής Αντίστασης» δεν κράτησε στην Ελλάδα παραπάνω από δυο μήνες, όσο ήταν δηλαδή το διάστημα από την Απελευθέρωση της χώρας και την αποχώρηση των Γερμανών, τον Σεπτέμβρη - Οκτώβρη του 1944, κυρίως κάτω από τη δράση των δυνάμεων της εσωτερικής Αντίστασης (και από τη συνολική εξέλιξη της πολεμικής αναμέτρησης), έως την επέμβαση της συμμαχικής Αγγλίας ενάντια στο εαμικό κίνημα. Η τεχνητή πολιτική κρίση που προκλήθηκε από τους Βρετανούς και τις αστικές δυνάμεις της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας στα τέλη Νοέμβρη και οδήγησε στην παραίτηση των υπουργών του ΕΑΜ και στη μάχη της Αθήνας το Δεκέμβρη, αναδιάταξε άρδην τις προτεραιότητες των σχεδίων μετάβασης σε μια μεταπολεμική δημοκρατική νομιμότητα. 

Από τις πρώτες προτεραιότητες της μεταδεκεμβριανής κυβέρνησης του στρατηγού Πλαστήρα είναι η αναθεώρηση με τη Συντακτική Πράξη 6 του πρώτου νομοθετήματος της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας, της Συντακτικής Πράξης 1 «Περί τιμωρίας των συνεργασθέντων με τις αρχές κατοχής 1941-1944». Έκτοτε, η εκκαθάριση του κράτους και των δημόσιων υπηρεσιών καθώς και οι ποινικές διώξεις των δοσίλογων θα ακολουθούσαν τη δαιδαλώδη πορεία συγκρότησης του αστικού πολιτικού και κοινωνικού μπλοκ εξουσίας σε συνθήκες καλυμμένης ή ανοιχτής εμφύλιας σύγκρουσης για τη συντριβή του εσωτερικού κομμουνιστικού εχθρού.


Ποιοι όμως και πόσοι ήταν εκείνοι οι δοσίλογοι; Ο γερμανικός στρατός δεν πήρε αιχμαλώτους πολέμου μετά την εισβολή και τον πόλεμο με την Ελλάδα, όχι λόγω ανθρωπισμού ή ιδεολογίας, αλλά γιατί οι υπηρεσίες πληροφοριών τους έκαναν την εκτίμηση πως θα βρίσκονταν απέναντι σ' έναν πληθυσμό ευνοϊκά διακείμενο, λόγω των στενών πολιτιστικών σχέσεων της Γερμανίας ιδιαίτερα με κομμάτια της ντόπιας πολιτικής, στρατιωτικής κι ακαδημαϊκής ελίτ αλλά και των στενών οικονομικών σχέσεων που είχαν καταστήσει τη Γερμανία πρώτο εμπορικό εταίρο της χώρας κατά τα τελευταία χρόνια του μεσοπολέμου. Στα χέρια αυτών των ελίτ εμπιστεύτηκαν και τη διοίκηση της χώρας πρώτα στο στρατηγό Τσολάκογλου κι ύστερα στον καθηγητή της Ιατρικής Λογοθετόπουλο, που είχε σπουδάσει στη Γερμανία κι ήταν παντρεμένος με τη θυγατέρα του στρατάρχη Λιστ.


Αν μετά το Χειμώνα της πείνας 1941 - '42 και τα πρώτα γερμανικά αντίποινα στο γιγαντούμενο κίνημα αντίστασης οι πληροφοριοδότες μιλούσαν για «ένα 95% του ελληνικού λαού εχθρικά διακείμενο στον Άξονα», η ανέχεια και ο κίνδυνος της πείνας έσπρωχνε πολλούς στην εκμετάλλευση της θέσης ή της σχέσης τους με τις αρχές κατοχής για να επιβιώσουν ή να πλουτίσουν μέσα από την παράλληλη μαύρη αγορά, στον εκβιασμό και την κατάδοση (πολύ συχνά αν κι όχι αποκλειστικά εβραίων), στη συμμετοχή στις δραστηριότητες γερμανικών ή ιταλικών επιχειρήσεων στην κατεχόμενη Ελλάδα, στην εξαγορά των υπηρεσιών του χαφιέ ή του πληροφοριοδότη για τη δράση αντιστασιακών και κομμουνιστών προς τις υπηρεσίες του άξονα. Με το διοικητικό και τον οικονομικό ιστό κατακερματισμένους και τη χώρα χωρισμένη σε τρεις ζώνες κατοχής, οι ευκαιρίες αποκόμισης κάποιου οφέλους ή αποφυγής κάποιων δεινών από τη συνεργασία με τις αρχές κατοχής είχαν χίλια πρόσωπα: Δεν ήταν λίγοι εκείνοι από τους διορισμένους από την κατοχική κυβέρνηση δημάρχους και κοινοτάρχες που παρείχαν απλόχερα υπηρεσίες στους στρατιωτικούς ή οικονομικούς στόχους των δυνάμεων κατοχής, οι επιχειρηματίες που παρείχαν τις εγκαταστάσεις τους ή προμήθευσαν τους στρατούς κατοχής με πολύτιμα τρόφιμα κι εφόδια ακόμα και στο σκληρό χειμώνα της πείνας, οι έμποροι που εφοδιάζονταν με ειδικές άδειες κίνησης από περιοχή σε περιοχή προσφέροντας ανταλλάγματα σε υπηρεσίες ή σε είδος, εκείνοι που «βουλγαρογράφτηκαν» π.χ. στη Θράκη για να εξαγοράσουν προνόμια ή πολύ απλά το δικαίωμα να παραμείνουν στον τόπο τους ή και οι κάθε λογής φτωχοδιάβολοι που εξαγόραζαν τη ζωή τους ή τα προς το ζην παρέχοντας ποικίλες υπηρεσίες. Από τον κόσμο των γραμμάτων πολλοί ήταν οι γνωστοί δημοσιογράφοι του αστικού τύπου που δεν αρκέστηκαν στην περιγραφή της πραγματικότητας κάτω από τη σκληρή κατοχική λογοκρισία αλλά προχώρησαν σε ανοιχτή στήριξη των δυνάμεων του Άξονα, ενώ δεν έλειψαν και οι αναγνωρισμένοι επιστήμονες και συγγραφείς, σαν τον Σπ. Μελά, που συνέδραμαν με την πένα τους από υπολογισμό, από πεποίθηση ή από φόβο.


Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει στο κομμάτι της ένοπλης συνεργασίας με τον εχθρό. Oι τριάντα με σαράντα χιλιάδες άνδρες που κατατάχτηκαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο στα Τάγματα Ασφαλείας της τρίτης κατοχικής κυβέρνησης του Ι. Ράλλη μετά την άνοιξη του 1943 κι ιδιαίτερα μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας, το Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς, προέρχονταν όχι μόνο από στρώματα που έβρισκαν διέξοδο στα οικονομικά κ.ά. κίνητρα που έδινε η κατοχική κυβέρνηση αλλά και από το νεφέλωμα ναζιστικών ή φιλοναζιστικών (ΕΕΕ, ΕΑΣΑΔ κ.λπ.) οργανώσεων που συχνά συνδέονταν με τα κομμάτια της μειοψηφικής «εθνικιστικής» πτέρυγας της αντίστασης στην πόλη ή στην ύπαιθρο και είχαν αναλάβει δράση πολύ νωρίτερα στο πλευρό των δυνάμεων κατοχής. Πριν ακόμα ο Ράλλης συγκεντρώσει τα διάφορα αποσπάσματα της χωροφυλακής, αστυνομίας και άτακτων ένοπλων σχηματισμών υπό γερμανική διοίκηση για την καταπολέμηση του κομμουνισμού, στα κρατητήρια της περίφημης ελληνικής Ειδικής Ασφάλειας βασανίζονταν και δολοφονούνταν μαζικά όσοι είχαν σχέσεις με την αντίσταση. Tαυτόχρονα, η ναζιστική οργάνωση Μπουντ αριθμούσε λίγες εκατοντάδες μέλη μονάχα στην Αθήνα, είχε επιχειρηθεί η συγκρότηση ενός ελληνικού εκστρατευτικού τάγματος για το Ανατολικό Μέτωπο, ενώ ο αριθμός όσων εντάχθηκαν στα Ες Ες ή στους στρατούς κατοχής ή δούλεψαν για τις υπηρεσίες αντικατασκοπίας του άξονα δεν έχει ακόμα υπολογιστεί.


Συγκροτείται το μπλοκ της αντεπανάστασης


ΑΣΤΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΠΡΟΚΡΙΝΟΥΝ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ


Το φαινόμενο του δοσιλογισμού στην ελληνική κοινωνία είναι πολύ πιο πολύμορφο απ' ό,τι μπόρεσε να φανεί σε οποιαδήποτε από τις δυο μεταπολεμικές κυρίαρχες εκδοχές: Τη μετεμφυλιακή, που εξαφάνισε τη συνεργασία από έγνοια να προστατέψει τα κοινωνικά και οικονομικά ερείσματα του καθεστώτος ή τη μεταπολιτευτική, που κατ' αρχήν αρκέστηκε να καταγγείλει, αργά πια και δίχως σοβαρά πολιτικά αντικρίσματα, την προδοσία τους και τη συμμετοχή τους στο μεταπολεμικό κράτος.


Πρόκειται για ένα μαζικό τμήμα της ελληνικής κοινωνίας, με ποικίλους δεσμούς συνέχειας και συγγένειας με τα προπολεμικά φιλοβασιλικά ή στρατοκρατικά εθνικιστικά ρεύματα, που μεσα στην κατοχή σε πρώτη φάση βρέθηκε έξω από τις επαναστατικές διαδικασίες και αξίες που πρέσβευσε στην ελληνική κοινωνία το κίνημα της εαμικής αντίστασης κι αργότερα, στην τελευταία περίοδο της κατοχής και στις διαδοχικές φάσεις του μακρού επεισοδίου της «Απελευθέρωσης» συντάχθηκε ανοιχτά ως ένα «μπλοκ της αντεπανάστασης», όπως έχει χαρακτηριστεί, ενάντια στον κομμουνιστικό κίνδυνο. Σ' αυτό το τμήμα του πληθυσμού δυο μήνες μετά την Απελευθέρωση, μεσούσης της Μάχης της Αθήνας, ο Θεοτοκάς θα διαγνώσει από το παλιοελλαδίτικο, αστικό και αγγλοκρατούμενο Κολωνάκι την ύπαρξη μιας «σιωπηλής αντικομμουνιστική πλειοψηφίας». Μένει η διερεύνηση των όρων συγκρότησης αυτού του μπλοκ σε συνθήκες πολέμου, κατοχής κι επαναστατικής ρήξης. Aλλά ταυτόχρονα χρειάζονται παραπέρα μελέτη οι σχέσεις τομής και συνέχειας που συνδέουν το κυρίαρχο αστικό μπλοκ του πρώτου μεταπολέμου με το προπολεμικό καθεστώς για τη συγκρότηση μιας εικόνας που αποτυπώνει τον πλούτο των κοινωνικών αντιθέσεων της χώρας στη δεκαετία του 1940, που τόσο επιμελώς διέφυγαν από τις διαδοχικές «εθνικές» αφηγήσεις της περιόδου.


ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ- ΑΝΤΙΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ - «Γερμανοί νεκροί σας ευγνωμονούμε»


Δημοσιεύουμε παρακάτω ορισμένα αποσπάσματα από πλούσιο υλικό ντοκουμέντων για τη δράση των δοσιλόγων στην κατοχή, που περιλαμβάνονται στην πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση του περιοδικού Πολίτης (τ. 136, Σεπτέμβριος 2005).


Aπό την ομιλία του συνταγματάρχη Παπαδόγκονα των Tαγμάτων Aσφαλείας, στην Kαλαμάτα (23/4/1944): Kρυμμένοι οι ελάχιστοι Έλληνες Kομμουνισταί κάτω από τον πομπώδη τίτλο «Eθνικό Aπελευθερωτικό Mέτωπο» οργάνωσαν κατά σατανικό τρόπο τα μέσα τα οποία θα έρριπτον εις τον αγώνα εναντίον της Eλληνικής Φυλής. O Kομμουνισμός δεν είναι ιδεολογία, είναι θεομηνία, είναι γάγγραινα και θέλει θερμοκαυτήρα για να θεραπευθεί. Oι γερμανικές αρχές ενίσχυσαν τις εθνικές δυνάμεις με όπλα και πολεμοφόδια, με προθυμία και κατανόηση, έτσι ώστε να συσταθούν τα Eθνικά Tάγματα Aσφαλείας. O κομμουνισμός στην Πελοπόννησο δρα με τρόπο εντελώς εξοντωτικό για την Eλληνική Φυλή. Kαιροφυλακτούν και δολοφονούν έξω από τα χωριά γερμανούς στρατιώτες, οι χωρικοί δε φοβούμενοι γερμανικά αντίποινα εγκαταλείπουν τα χωριά και ακολουθούν τους κομμουνιστές.


Aπό το γράμμα του Έπαρχου Iστιαίας, Hλία Kουκούτση, προς τον γερμανό διοικητή του Oχυρού Bορείου Eύβοιας στις Γούβες: Kύριε Διοικητά, τελούντες αύριο 18 Mαΐου 1944 μνημόσυνο υπέρ αναπαύσεως της ψυχής των σφαγιασθέντων Eλλήνων και Γερμανών στρατιωτών υπό των ανταρτών κομμουνιστών, παρακολούμε υμάς όπως τιμήσετε τη σεμνή αυτή τελετή.


Aπό την προσφώνηση του Έπαρχου Iστιαίας στο μνημόσυνο: Προς τους αγαπημένους μας νεκρούς Έλληνας πατριώτας και τους φίλους μας Γερμανούς στρατιώτας που έπεσαν θύματα της αιμοβόρου μανίας των κομμουνιστών. Δεν θα λησμονήσωμεν ποτέ τη θυσία του αίματός σας και των σωματικών βασάνων σας τα οποία υπέστητε υπέρ του ιδεώδους της ελευθερίας της Πατρίδος και του ατόμου και σας υποσχόμεθα ότι θα λάβωμεν γενναία, αλλά και άγρια την εκδίκηση του αδικοσκοτωμού σας. Γερμανοί νεκροί, που σας ευγνωμονούμεν όπως ευγνωμονούμε και την μεγάλη σας Πατρίδα και τους Hγέτας της δια την υποστήριξη που μας παρέχουν για την από κοινού εξόντωση των κομμουνιστών ανταρτών. Yπέρ αναπαύσεως των ωραίων ψυχών σας που τόσο γενναία και τόσο θεληματικά έπεσαν υπέρ της Mεγάλης Γερμανίας και της Mικρής Eλλάδας μας.


Aποσπάσματα από την έκθεση του Aρχηγού Ες Ες σχετικά με την χρησιμοποίηση αστυνομικών δυνάμεων στην Eλλάδα (2/11/1944). Oι συνθήκες για δράση στην Eλλάδα δεν ήσαν ευνοϊκές. Σαν επακόλουθο και των εσωτερικών πολιτικών συνθηκών μπόρεσαν να αναπτυχθούν ο κομμουνισμός στις πόλεις και ο συμμοριτισμός στα βουνά. Kατ' αυτών πάλιν δεν πάρθηκαν έγκαιρα -αλλ' ούτε αρκετά ριζικά- μέτρα. Eπειδή οι δικές μας δυνάμεις δεν επαρκούσαν για την εκπλήρωση των καθηκόντων πάρθηκαν τα ακόλουθα μέτρα: Πρώτον, αναδιοργάνωση της Eλληνικής Aστυνομίας και της Xωροφυλακής σε μια συνολική δύναμη από 1.741 αξιωματικούς, 557 ανθυπασπιστές, 15.913 υπαξιωματικούς και άνδρες. Το έργο αφορούσε συγκρότηση, επανεξοπλισμό, εκπαίδευση και χρησιμοποίηση σε επιχειρήσεις. Tελική εκτίμηση: H ησυχία και η τάξη διατηρήθηκαν γενικά σε ικανοποιητικό βαθμό. Δεύτερον, συγκρότηση τμημάτων Eλλήνων Eθελοντών σε μια συνολική δύναμη από 16.625 άνδρες. Tελική εκτίμηση: τα τμήματα Eλλήνων Eθελοντών ήταν πολύτιμες βοηθητικές μονάδες στην ενεργό καταπολέμηση των συμμοριών. Τρίτον, συγκρότηση των Eυζωνικών Tμημάτων (σε αγαστή σύμπνοια με την ελληνική κυβέρνηση) σε συνολική δύναμη από 532 αξιωματικούς, 656 υπαξιωματικούς και 4.537 άνδρες. Tελική εκτίμηση: Πολέμησαν τον κομμουνισμό και τις συμμορίες του EΛAΣ με αξιοσημείωτη επιτυχία.