Για ακόμα μια φορά, αυτή η «θαυμάσια ιδέα του δρος Γκέμπελς» -όπως έγραφε η «Εστία» ήδη από τον Αύγουστο του 1935- θα προσβάλει βάναυσα την αισθητική και την ιστορία του τοπίου της Ολυμπίας με ένα κακόγουστο τελετουργικό που δεν έχει καμιά σχέση με την αρχαιότητα, απλά μας υπενθυμίζει την ιδέα που είχαν οι ναζί του μεσοπολέμου για την Κλασική Ελλάδα: παρέλαση παρθένων, ύμνοι στον ήλιο, βωμοί, ιέρειες και πρωθιέρειες, χιτώνες και εσθήτες, κάτοπτρα και δάδες. Μια επαναλαμβανόμενη καταστροφή, χειρότερη κι από την πυρκαγιά που μαύρισε τον Κρόνιο λόφο το περασμένο καλοκαίρι.

Και θα ακούσουμε πάλι τη φοβερή επίκληση των αρχαίων θεών, σε σκηνοθεσία που θυμίζει Τσινετσιτά του '50: «Απόλλωνα θεέ του ήλιου και της ιδέας του φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα, για την φιλόξενη πόλη του Πεκίνου. Και συ ω Δία χάρισε ειρήνη σ' όλους τους λαούς της γης και στεφάνωσε τους νικητές του ιερού Αγώνα».

Είναι αλήθεια ότι η μορφή που έχουν πάρει οι Ολυμπιακοί Αγώνες τις τελευταίες δεκαετίες οφείλει πολλά στην Ολυμπιάδα του Τρίτου Ράιχ που οργανώθηκε με εντολή του Χίτλερ από τον Γκέμπελς στο Βερολίνο του 1936. Για πρώτη φορά στήθηκε ο τεράστιος προπαγανδιστικός μηχανισμός που έχουμε πλέον συνηθίσει να βλέπουμε κάθε τέσσερα χρόνια, με πρωτοφανή για την εποχή εκείνη εκμετάλλευση των μέσων ενημέρωσης. Η ναζιστική εφεύρεση της «Αφής» στην Ολυμπία και της μεταφοράς της Φλόγας με τη λαμπαδηδρομία μέχρι το Βερολίνο ήταν βέβαια η πιο εντυπωσιακή έμπνευση. Γι' αυτό και καθιερώθηκε χωρίς δεύτερη κουβέντα από όλους τους μεταπολεμικούς μιμητές της Ολυμπιάδας του 1936.

Φρόντισε πάντως τις τελευταίες μέρες ο ίδιος ο δήμαρχος της Αθήνας να μας θυμίσει ότι αυτή η ναζιστική Ολυμπιάδα είναι το πραγματικό σημείο έναρξης των νεότερων Ολυμπιάδων. Είχε την έμπνευση να οργανωθεί στην Τεχνόπολη, στο Γκάζι, «Εκθεση Δάδας Ολυμπιακών Αγώνων». Είναι φυσικό, όταν κάνεις «έκθεση δάδας» να δίνεις ιδιαίτερο βάρος σ' αυτή την ιδέα του Γκέμπελς. Μάλιστα ο κ. Κακλαμάνης δεν διστάζει στο φυλλάδιο της Εκθεσης να δηλώνει ότι «το 1936 το σύμβολο της ειρήνης άναψε για πρώτη φορά στην Αρχαία Ολυμπία». Το σύμβολο της ειρήνης του Χίτλερ; Η πρώτη εκείνη Δάδα του 1936 ήταν δημιούργημα του κολοσσού της πολεμικής βιομηχανίας Κρουπ, όπως μπορεί καθένας να διαβάσει στην ατσαλένια της λαβή.

Συλλήψεις για τη Φλόγα

Η πρώτη εκείνη Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας στις 20 Ιουλίου 1936 και η λαμπαδηδρομία μέχρι το Βερολίνο δεν ήταν πάντως καθόλου ανέφελη. Στην Ελλάδα είχε ήδη εγκατασταθεί το αστυνομικό κράτος του Μεταξά που επρόκειτο να κηρύξει τη δικτατορία του τρεις μέρες μετά την επίσημη έναρξη των Αγώνων του Βερολίνου. Το ΚΚΕ είχε καταγγείλει ότι «ο χιτλερισμός στη χώρα μας αποβλέπει στην πολιτική του επέκταση» και πάει να καλύψει «τους ληστρικούς υποδουλωτικούς του σκοπούς κάτω από την εκπόρνευση της Ολυμπιακής Ιδέας!» («Ριζοσπάστης», 28/6/36). Η ελληνική Αριστερά υποστήριζε εκείνη την περίοδο τη Λαϊκή Ολυμπιάδα της Βαρκελώνης που διοργανωνόταν ως δημοκρατικό αντίβαρο στη ναζιστική φιέστα, και ορισμένοι γνωστοί Ελληνες αθλητές είχαν δηλώσει αυτή τους την προτίμηση, με βαρύ προσωπικό τίμημα. Σχετικό είναι το ρεπορτάζ «Οι Ελληνες αθλητές δεν πρέπει να πάνε στη Χιτλερία!» («Ριζοσπάστης», 29/6/36), όπου διατυπωνόταν η ακριβής πρόβλεψη ότι «οι Ολυμπιακοί του Βερολίνου, παρά το καμουφλάρισμά τους, αποτελούν μια επιχείρηση εθνικοσοσιαλιστικής προπαγάνδας, της χειρότερης ποιότητας».

Αυτή η αντίδραση του ΚΚΕ δεν έμεινε μόνο στα λόγια. Ο Χρήστος Τσιντζιλώνης καταγράφει την απόφαση της Κ.Ε. της ΟΚΝΕ να μη φτάσει η Ολυμπιακή Φλόγα στη ναζιστική χιτλερική Γερμανία: «Κάλεσε όλες τις οργανώσεις της, απ' όπου θα περνούσε η Φλόγα, να τη σβήσουν στον ελληνικό χώρο, και δήλωσε ότι η οργάνωση που θα κατάφερνε να σβήσει την Ολυμπιακή Φλόγα θα έπαιρνε ειδικό βραβείο» («ΟΚΝΕ 1922-1943», εκδ. Σύγχρονη Εποχή - Οδηγητής, Αθήνα 1989, σ. 223-4). Στο βιβλίο περιλαμβάνεται και σχετική αφήγηση του Κώστα Λουλέ γα το πέρασμα της Φλόγας από τη Λάρισα:

«Η Ολυμπιακή Φλόγα θα περνούσε και μέσα από τη Λάρισα. Γι' αυτό, τόσο η Επιτροπή Περιοχής όσο και η Αχτίδα της ΟΚΝΕ Λάρισας κινητοποίησαν όλες τις δυνάμεις τους ώστε να σβηστεί η Φλόγα. Υπήρχαν όλες οι προϋποθέσεις και οι δυνατότητες επιτυχίας του εγχειρήματος. Συγκροτήθηκαν τρία συνεργεία που θα δρούσαν. Η πρώτη προσπάθεια θα γινόταν έξω από το Νεκροταφείο, η δεύτερη στη γέφυρα του Πηνειού και η τρίτη στη Γιάννουλη. Ο δρομέας που θα περνούσε τη Λάρισα ήταν ο τότε ποδοσφαιριστής Θανάσης Τσουρέλης. Στην κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Ο σκοπός μας, παρά τα μέτρα που είχαμε πάρει, δεν πέτυχε, γιατί η Ασφάλεια τρεις μέρες πριν από τη μέρα που θα περνούσε η Ολυμπιακή Φλόγα, έκανε προληπτικές συλλήψεις. Συνέλαβε περίπου 70-80 άτομα. Ακόμα, έπιασε και άτομα που δεν είχαν καμιά σχέση με την ΟΚΝΕ, για να τρομοκρατήσει τον κόσμο. Με το μέτρο αυτό, αποδεκάτισε και αποδυνάμωσε την οργάνωσή μας κι έτσι κατάφερε να ματαιώσει τα σχέδιά μας». Ο συγγραφέας αναφέρει ότι υπάρχουν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες για παρόμοιες ανεπιτυχείς προσπάθειες στον Ισθμό και έξω από την Αθήνα.

Η αλήθεια είναι ότι και από άλλες χώρες, από όπου πέρασε η Φλόγα του 1936 υπήρξαν αντιδράσεις. Και πρώτα πρώτα στη Γιουγκοσλαβία, όπου είχε αναπτυχθεί ένα σημαντικό δημοκρατικό κίνημα κατά των Αγώνων, με αποκορύφωμα τη διακήρυξη των 100 επιφανέστερων αθλητών της χώρας που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Πολίτικα στις 5 Απριλίου 1936, έπειτα από μια πραγματική μάχη των δημοσιογράφων της που κατόρθωσαν να ξεγελάσουν τη λογοκρισία. Κατά μήκος της διαδρομής της Φλόγας πραγματοποιήθηκαν πολλές αντιναζιστικές διαδηλώσεις. Στην Μπάνια Λούκα επενέβη βίαια η αστυνομία για να σώσει την Ολυμπιακή Δάδα.

Αντιναζιστικές εκδηλώσεις συνόδευσαν το πέρασμα της Φλόγας και από την Τσεχοσλοβακία. Ειδικά στην Πράγα, όπου είχαν καταφύγει πολλοί Γερμανοί πολιτικοί εξόριστοι δημιουργήθηκαν σοβαρά επεισόδια και η Φλόγα έσβησε. Αξίζει να αναφερθεί ότι στη Βιέννη τα επεισόδια τα δημιούργησαν οι ίδιοι οι οπαδοί των εθνικοσοσιαλιστών, που βιάζονταν να εκδηλώσουν την επιθυμία τους να επιταχυνθεί η κήρυξη του Ανσλους, δηλαδή της προσάρτησης της Αυστρίας στη Γερμανία.

Ο φιλέλληνας του Χίτλερ

Υπάρχει, βέβαια, και ο αντίλογος σε όλα αυτά. Η ιδέα της Φλόγας -λένε οι εγχώριοι και διεθνείς απολογητές της- δεν ανήκει στον Γκέμπελς. Πρέπει να πιστωθεί στο γενικό γραμματέα της οργανωτικής επιτροπής των Αγώνων του Βερολίνου και στενό φίλο του Πιερ ντε Κουμπερτέν Καρλ Ντιμ, ο οποίος την επεξεργάστηκε μαζί με τον Ελληνα Ιωάννη Κετσέα. Μάλιστα οι δυο τους είναι εκείνοι που ίδρυσαν τη Διεθνή Ολυμπιακή Ακαδημία με έδρα την Ολυμπία, όπου εξακολουθούν να τιμώνται με κάθε σχετική ευκαιρία σε ειδική κοινή «αναθηματική» στήλη.

Ανεξάρτητα από το ποιος είχε την αρχική έμπνευση για τη Φλόγα, το σίγουρο είναι ότι ο Γκέμπελς έδωσε τη συγκατάθεσή του και τις οδηγίες του για την εκμετάλλευση των τελετών στην Ολυμπία και όρισε τη διαδρομή της λαμπαδηδρομίας. Το πιθανότερο είναι ότι η επιμονή των μεταπολεμικών στελεχών του «Ολυμπιακού Κινήματος» να αποδώσουν στον Ντιμ την πατρότητα της ιδέας οφείλεται περισσότερο στη διάθεσή τους να διατηρήσουν αυτό το θεσμό, απαλλάσσοντάς τον από τη σκιά του Γκέμπελς. Ο Ντιμ στα απομνημονεύματά του, που εκδόθηκαν το 1974, διεκδικεί την αρχική ιδέα. Ομως στην επίσημη Εκθεση που συνέταξε μετά την Ολυμπιάδα του 1936, ο ίδιος αποδίδει την πατρότητα της ιδέας στο υπουργείο Προπαγάνδας του Ράιχ, δηλαδή στον Γκέμπελς (Amtlicher Bericht, Bd. Ι, σ. 58)!

Το κακό για τους θαυμαστές των τελετών αυτών είναι ότι μετά το 1990 αμφισβητείται σοβαρά στη Γερμανία ο ίδιος ο Ντιμ και ο ρόλος του την εποχή του ναζισμού. Τα νεότερα στοιχεία για τη δράση του ανατρέπουν την εικόνα του «αμέτοχου» και «απολιτικού» ανθρώπου του αθλητισμού και αποδεικνύουν την απόλυτη συνεργασία του με το χιτλερικό καθεστώς (βλ. «Ιός», 21/3/04). Η αποκαθήλωσή του σημαδεύτηκε, μάλιστα, με το σβήσιμο της Φλόγας. Συνέβη τον Ιανουάριο του 1994, όταν η Φλόγα καθ' οδόν προς το Νορβηγικό Λιλεχάμερ για τη χειμερινή Ολυμπιάδα στάθμευσε στην Κολονία για να τιμήσει τον Ντιμ. Δυο φοιτητές έριξαν έναν κουβά νερό και την έσβησαν, διαμαρτυρόμενοι για την τιμή σ' έναν άνθρωπο που υπηρέτησε το ναζισμό. Οι μόνοι που δεν έχουν πάρει χαμπάρι είναι οι δικοί μας θνητοί και Αθάνατοι που συνεχίζουν να τον τιμούν και να τον εξυμνούν.

Και γιατί λοιπόν επιμένουν τόσο πολύ στην κακόφημη αυτή τελετή της «Αφής» και τη ναζιστικής έμπνευσης λαμπαδηδρομία οι ανά τετραετία οργανωτές των Ολυμπιάδων; Η απάντηση είναι βέβαια προφανής. Πρόκειται για ένα απαραίτητο στοιχείο της προπαγανδιστικής και κυρίως εμπορικής πλευράς των Αγώνων. Για να μη μένει καμιά σχετική αμφιβολία, αρκεί να θυμίσουμε ότι στους «δικούς μας» Ολυμπιακούς της Αθήνας το 2004 είχε οριστεί ως υπεύθυνος της λαμπαδηδρομίας ο γενικός διευθυντής μάρκετινγκ και εισιτηρίων της Ολυμπιάδας.

Ο Γκέμπελς πουλάει ακόμα.