Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΩΝΗ Εκατό χρόνια από τη γέννηση ενός ακόμα ποιητή, του Γιώργου Κοτζιούλα -από τους ριγμένους της γενιάς του. «Γνήσιος ποιητής, από το μέταλλο των μεγάλων, βρέθηκε σε εποχή που σκοτώνει τους ποιητές.

Ποιον να βεβαιώσεις πως με το χαμό του Κοτζιούλα έχασε η Ελλαδα; Είναι όμως ιστορίες της λογοτεχνίας μας που ούτε τον αναφέρουν καν», έγραφε ο Βασίλης Ρώτας σε νεκρολογικό του σημείωμα στο περιοδικό «Επιθεώρηση Τέχνης» (Σεπτέβριος 1956).
Αυτό ίσως να οφείλεται και στο γεγονός ότι ο Κοτζιούλας, γεννημένος στις 23 Απριλίου 1909, πέθανε στις 29 Αυγούστου 1956, στα 47 του, τότε δηλαδή που οι ποιητές, και μάλιστα οι αριστεροί όπως αυτός, ήταν απόβλητοι από τη νικήτρια του Εμφυλίου «εθνικόφρονα» παράταξη.
 
Πολυταλαιπωρημένος
Πρόλαβε όμως στο σύντομο πολυταλαιπωρημένο βίο του ν' αφήσει έργο πλούσιο σε όγκο και ποιότητα, σε όλα τα είδη του λόγου: ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, δοκίμιο, μετάφραση. Τα «Απαντά» του κυκλοφόρησαν τον ίδιο χρόνο του θανάτου του από τις εκδόσεις «Δίφρος» σε τρεις τόμους, με τη φροντίδα επιτροπής φίλων ομοτέχνων του.
Πολυταλαιπωρημένος, γιατί; Ξανά ο Ρώτας:
«Ο Κοτζιούλας πέθανε γονατισμένος από τη φτώχεια και τους συμμάχους της, την εγκατάλειψη και την αδιαφορία. Δούλευε διορθωτής για να ζήσει, κυριολεκτικά για να τραβήξει τη ζωή του, την άρρωστη και σακατεμένη από στέρηση, δούλευε σκληρά ο ετοιμοθάνατος για να προφτάσει να εξασφαλίσει μια συνταξούλα στη γυναίκα του και το παιδί του, ένα πεντάχρονο, έξυπνο και τρυφερό πλάσμα. Ο Κοτζιούλας ήταν γνήσιος άνθρωπος, ρίζα από τα Τζουμέρκα, πνεύμα αϊτήσιο, κρίση ζυγιασμένη, σοφία σίγουρη, ήθος ανθρωπιάς ευγενικής και πολιτισμένης».

O Κοτζιούλας σε νεαρή ηλικία O Κοτζιούλας σε νεαρή ηλικία Την έτσι διαβίωσή του είχε προβλέψει ο ίδιος ο Κοτζιούλας σ' ένα από τα πρώτα ποιήματά του («Ο περαστικός που τραγουδούσε»), απ' όπου το πρώτο τετράστιχο: «Το τέλος συλλογίζομαι και στην αρχή είμ' ακόμα./ Στρέφω και τρέχω σήμερα σ' όποια φωνή με κραίνει/ μ' αύριο σαν πέτρα θα κείτομαι στο χώμα./ Τ' άνθος μεμιάς μαραίνεται και δυο φορές δεν βγαίνει».
Ωστόσο πιο κάτω, σ' ένα άλλο ποίημα («Φιλοσοφείν»), θα πει μοιρολατρικά:
«Τούτη η ζωή που ζούμε είναι γελοία/ μα δεν υπάρχει κι άλλη να διαλέξεις».
Είχε τους λόγους του να αισθάνεται έτσι. «Ο Γιώργος Κοτζιούλας κατέβηκε στην Αθήνα φέρνοντας μαζί του μνήμες βασανισμένων χωρικών, εικόνες γυναικών που στέναζαν κάτω από τυραννικές προκαταλήψεις, τη μάνα του, τις γειτόνισσές του, τη βάβω του, τα παιδικά του χρόνια, τα στερημένα κι ανέλπιδα, όπως δα και άλλων συμπατριωτών του», γράφει ο Μιχάλης Σταφυλάς σ' ένα βιβλιαράκι αφιερωμένο στη μνήμη του.

Παράσταση σε θέατρο του βουνού (φωτογραφία Σπύρου Μελετζή).

Πολυμαθέστατος
«Ποιητή με τα ούλα του» τον είχε χαρακτηρίσει ο Κώστας Βάρναλης. Αρκούντως σπουδασμένος για εκείνα τα χρόνια αφού, γεννημένος στην Πλατανούσα Ιωαννίνων, έβγαλε το Γυμνάσιο στην Αρτα, ήρθε στην Αθήνα το 1926 και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή. Παράλληλα άρχισε να δημοσιεύει σε περιοδικά κι εφημερίδες τα πρώτα του πονήματα (ανάμεσά τους και ποιήματα ερωτικού και θρησκευτικού περιεχομένου), ενώ εντάχθηκε και στον ΕΛΑΣ, που πολεμούσε τον κατακτητή.
Γράφει ποιήματα εμπνευσμένα από τον αγώνα, οργανώνει τη «Λαϊκή Σκηνή» και περιοδεύει ανταρτοκρατούμενες περιοχές της Ηπείρου παίζοντας έργα και εμψυχώνοντας το φρόνημα (κάτι ανάλογο, σε ευρύτερη κλίμακα, έκανε ο Βασίλης Ρώτας).
Εκεί ήταν που συνάντησε και τον Αρη, στον οποίο αφιέρωσε ολόκληρη ποιητική συλλογή, αλλά και το αφήγημα «Οταν ήμουν με τον Αρη» -δραστηριότητες που αργότερα του στοίχισαν διώξεις.
Ξεχωριστή θέση στο έργο του έχουν τα μελετήματά του «Πού τραβάει η ελληνική ποίηση;», «Ο Στρατής Μυριβήλης και η πολεμική λογοτεχνία», κριτικά σημειώματα και αναμνήσεις από ομοτέχνους του: Παλαμά, Γρυπάρη, Μαλακάση, Τραυλαντώνη, Γληνό, Λουκόπουλο, Σικελιανό κ.ά. Και ακόμα οι μεταφράσεις, καθώς ήταν πολυμαθέστατος: αρχαία ελληνικά και λατινικά, αγγλικά, γαλλικά, ρωσικά. Και από συγγραφείς που μετέφρασε, πλην Αρχαίων και Λατίνων: Ντίκενς, Ουγκό, Ζιντ, Γκι ντε Μοπασάν, Τσβάιχ, Γκόρκι, Ντοστογιέφσκι.
 
«Ο Γιώργος Κοτζιούλας αδικήθηκε στη ζωή, μα φοβάμαι πως αδικιέται ακόμα και σήμερα», αποφαίνεται ο Σταφυλάς. «Ακόμα και οι νέοι μας που διαβάζουν προοδευτικούς ως επί το πλείστον λογοτέχνες αγνοούν τον Κοτζιούλα, αν και στάθηκε ένας ανυποχώρητος μαχητής κι ένας περήφανος Ελληνας. Αλλά αυτό που τον κάνει να ξεχωρίζει, είναι πως η ελληνικότητα του Κοτζιούλα δεν δίνεται σαν αφηρημένη έννοια άγονης προγονοπληξίας, αλλά σαν ανάγκη επιβίωσης και σαν υποχρέωση αντίστασης μπροστά σε τόσα και τέτοια ρεύματα του καιρού που πάνε να μας αφελληνίσουν». 

* Γιώργος Κοτζιούλας: Αυτοβιογραφία

Τζουμέρκα - Αθήνα, αυτή ήταν όλη
που χάραξα, όλη μου η γραμμή.
Κίνησα απέκει μ’ ένα τσόλι,
μου ‘λειψε εδώ και το ψωμί.
Αρχή κακού ήταν που δεν είχα
κουκούτσι πνεύμα πραχτικό
τριχιά την έκανα την τρίχα,
της φαντασίας μου υλικό.
Έναν καιρό δεν ήθελα ούτε
να βλέπω ανθρώπινη θωριά.
«Βρέστε του (και μην τον ακούτε)
γυναίκα», έλεγαν στα χωριά.
Αργότερα θα μ’ έχουν βάλει
με δυο σειρές στο λεξικό.
Θα με ζηλέψουν τότε οι άλλοι,
θα γίνει ντόρος και κακό.
-----------------------------

Ποίηση και πολεμική: μια βιογραφία του Γιώργου Κοτζιούλα Το ιστολόγιο ασχολείται τακτικά με τον ποιητή Γιώργο Κοτζιούλα (1909-1956), που το έργο του το αγαπώ και το ερευνώ εδώ και αρκετά χρόνια (είναι και συνάδελφος, αφού ήταν -και- εξαιρετικός μεταφραστής).
Έτσι, με μεγάλη χαρά παρουσιάζει σήμερα ένα βιβλίο, που μόλις εκδόθηκε από τον καλό εκδοτικό οίκο Κίχλη, το οποίο σε 500 σελίδες σκιαγραφεί τη ζωή και το έργο του Κοτζιούλα.
Η χαρά είναι διπλή, αφού το βιβλίο το υπογράφει η καλή φίλη Αθηνά Βογιατζόγλου, του πανεπιστημίου Ιωαννίνων, με την οποία συνεργαζόμαστε εδώ και χρόνια σε διάφορα φιλολογικά θέματα. Και γίνεται τρίδιπλη, ανάμικτη με καμάρι, επειδή στο βιβλίο της Αθηνάς έχω βάλει το χέρι μου κι εγώ: έχω γράψει ένα επίμετρο με τίτλο «Η γλώσσα του Κοτζιούλα και ο Κοτζιούλας για τη γλώσσα», και έχω επιμεληθεί το γλωσσάρι του βιβλίου -που είναι απαραίτητο, διότι ο Κοτζιούλας στα έργα του χρησιμοποιεί ηπειρώτικους ιδιωματισμούς, που δύσκολα τους καταλαβαίνει ο σημερινός αναγνώστης.
Το βιβλίο το παρακολούθησα από κοντά ενώ γραφόταν και έχω διαβάσει πολλές φορές τα δακτυλόγραφα στις διάφορες φάσεις του, οπότε δεν είμαι αμερόληπτος. Θεωρώ πάντως ότι είναι μια εξαιρετική δουλειά. Η Βογιατζόγλου αξιοποίησε, απέσταξε πιο σωστά, το αδημοσίευτο υλικό του αρχείου Κοτζιούλα, κάτι που ήταν απαραίτητο αφού ο, αενάως αυτοβιογραφούμενος, όπως τον χαρακτηρίζει, Κοτζιούλας περιγράφει τα περιστατικά της ζωής του άλλοτε σε επιστολές του, άλλοτε σε ημερολόγια και πολύ συχνά στα ποιήματά του. Και ακριβώς επειδή η συγγραφέας παραθέτει διαρκώς αποσπάσματα από το έργο του ποιητή (όπως θα δείτε στο δείγμα που βάζω στο τέλος), πολλές φορές νομίζεις πως διαβάζεις αυτοβιογραφία του Κοτζιούλα.
Η συγγραφέας παρουσιάζει επίσης την τροχιά που διέγραψε ο Κοτζιούλας στο πνευματικό στερέωμα της Ελλάδας του μεσοπολέμου και των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων και τις αντιπαραθέσεις και συγκρούσεις του με ομοτέχνους, καθώς ο Κοτζιούλας ανήκε στην αντιμοντερνιστική πτέρυγα αφενός και ταυτόχρονα ήταν τυπικός εκπρόσωπος των λογοτεχνών της επαρχίας, έστω κι αν τα περισσότερα δημιουργικά του χρόνια τα πέρασε στην Αθήνα.
Αλλά βέβαια, ο Κοτζιούλας ήταν και ο μοναδικός σημαντικός λογοτέχνης μας που όχι απλώς πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση παρά και πολέμησε μέσα από τις γραμμές του ΕΛΑΣ, καθώς συνδέθηκε προσωπικά με τον πρωτοκαπετάνιο Άρη Βελουχιώτη και δημιούργησε το Θέατρο του βουνού. Η Βογιατζόγλου δίκαια εξαίρει αυτή τη σύντομη σε ημερολογιακό χρόνο αλλά πυκνή σε γεγονότα και σε δημιουργία περίοδο της ζωής του ποιητή (1943-1945).


Ποιητές κάνουν δώρα 

Από το ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου