ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΑΚΡΙΣΗ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΩΝ
Λέξεις στριμωγμένες πάνω στο χαρτί. Λέξεις της γλώσσας μας. Ιδιες μ' αυτές, που μεγαλώσαμε, πήγαμε σχολείο, μάθαμε τη σκέψη, κάναμε φίλους και συντρόφους, διαλέγουμε με δαύτες καθημερινά δρόμους και τρόπους... Και όμως ετούτες οι λέξεις οι ίδιες με τις δικές μας έτσι όπως είναι παρατεταγμένες στις δικές τους προτάσεις μοιάζουν να έχουν μεγαλύτερη δύναμη. Μοιάζουν να μπορούν να ξεσκονίσουν από πάνω σου τα στοιχεία της αποξένωσης και να σου δώσουν πίσω τα κλεμμένα από το σύστημα της εκμετάλλευσης πραγματικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά.
Αρχείο του ΚΚΕ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Πρόκειται μόνο για κάποια πολύ λίγα αποσπάσματα βγαλμένα από το τεράστιο αρχείο του ΚΚΕ, που αφορούν κύρια στη στάση, που είχαν Ελληνίδες κομμουνίστριες μπροστά στα δικαστήρια της χούντας. Μικρά κομμάτια, λίγες φράσεις, εικόνες λειψές, που όμως σκίζουν τη δική μας σημερινή πραγματικότητα ανοίγουν το μικρό κόσμο μας, του προσθέτουν απεριόριστη προοπτική. Κομμάτια από την προσωπική ιστορία των αγωνιστριών και των κομμουνιστριών, που ξεπηδούν μέσα από αυτά τα μικρά αποσπάσματα, φανερώνουν τον ταξικό χαρακτήρα της πάλης των ανθρώπων, εκεί όπου εξομοιώνεται η πίστη, η δύναμη και η αντοχή για το ίδιο ταξικό συμφέρον από το μορφωμένο στέλεχος του ΚΚΕ έως την αγράμματη κομμουνίστρια και αγωνίστρια.
Συντρόφισσες, που πολλοί από εμάς τις γνωρίσαμε. Ζήσαμε, δουλέψαμε, αστειευτήκαμε μαζί τους. Εδώ φαντάζουν ημίθεοι κήρυκες του μελλοντικού κόσμου. Ο αναγνώστης νιώθει τον εσωτερικό αυτόματο μηχανισμό της ταύτισης και αναπνέει αυτόν τον ασυμβίβαστο καθαρό αέρα της κομμουνιστικής ιδεολογίας. Νιώθει βέβαιος πως αυτός ο χωρίς εκμετάλλευση μελλοντικός κόσμος, θα έρθει σίγουρα. Τον φέρνουν στα χέρια τους γυναίκες σαν αυτές. Σαν τις άλλες, που τις έχουν διαδεχτεί και άλλες πολύ νεώτερες, που θα ακολουθήσουν.
Οι εκπρόσωποι της αστικής «νομιμότητας» - παρανομίας, που στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι κάποιοι δικαστές, σαρώνονται κυριολεκτικά μπροστά στην αποφασιστική στάση αυτών των γυναικών. Αυταρχικοί ή απολογητικοί ουσιαστικά μαρτυρούν από τη θέση του νικητή την ήττα τους. Οι διαφορετικές προσωπικότητες και συμπεριφορές τους δεν έχουν καμιά σημασία. Εκπροσωπούν το άρρωστο, εγκληματικό σύστημα που πεθαίνει μπροστά στην ομόφωνη, συνειδητή φωνή αυτών των γυναικών, που φέρνουν το αληθινά καινούριο.
Τρέμεις, να βάλεις «εισαγωγή» μπροστά σε τούτα τα αληθινά ποιήματα, που έφτιαξε η πραγματικότητα του αγώνα. Οποιαδήποτε θα τα αδικούσε. Αλλωστε δεν την έχουν ανάγκη. Τα λένε όλα μόνα τους. Πλούσια μέσα στη δωρική λιτότητά τους. Σεμνά μέσα στο μεγαλείο τους. Διαπαιδαγωγούν χωρίς τέτοια άμεση πρόθεση. Διδάσκουν με το ολοζώντανο παράδειγμά τους.
ΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ - ΑΙΓΙΝΑΣ - ΚΕΡΚΥΡΑΣ (1)
Αγαπητή Φ.Α.
Θα θέλαμε ακόμα μια φορά να υπογραμμίσουμε ότι και με τη χρησιμοποίηση από τους Π.Κ. του ένδικου μέσου της αναθεώρησης από αναθεωρητικά στρατοδικεία αποφάσεων των εκτάκτων στρατοδικείων δε πρέπει να δημιουργηθεί καμιά αυταπάτη ούτε για τον χαρακτήρα της αναθεώρησης ούτε για τις πραγματικές προθέσεις της χούντας. Επαναλαμβάνοντας τα όσα αναφέρουμε στην καταγγελία μας σχετικά με το θέμα αυτό, αμέσως μετά από τον δεκεμβριανό λόγο του δικτάτορα Παπαδόπουλου, δηλώνουμε για άλλη μια φορά ότι το μέτρο αναθεώρηση δεν αποτελεί λύση για το πρόβλημα των Π. Κ. (2) και ότι μοναδικός τρόπος για να λυθεί αυτό το πρόβλημα είναι η απελευθέρωση όλων χωρίς εξαίρεση των δεσμωτών πατριωτών και τη χορήγηση γενικής αμνηστείας.
Οπως καταγγέλθηκε τόσο από μας όσο και από άλλες ομάδες Π. Κ. καθώς και από αντιδικτατορικά κόμματα, οργανώσεις και παράγοντες και έγινε αντιληπτό από την ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώμη, η χούντα κάτω από τη γενική πίεση και την καθολική απαίτηση για την απελευθέρωση των Π. Κ. και τη χορήγηση αμνηστείας, κατέφυγε στον ελιγμό της εξαγγελίας του «μέτρου» της αναθεώρησης με σκοπό την παραπλάνηση της κοινής γνώμης και την παρέλκυση της λύσης του προβλήματος.
Στο χρονικό διάστημα που πέρασε και με τη δημοσίευση του χουντικού διατάγματος που ρυθμίζει αυτή την διαδικασία, με τις απεγνωσμένες προσπάθειες που καταβάλει το στρατιωτικό καθεστώς και τα όργανά του να αποδείξουν στην ελληνική και τη διεθνή κοινή γνώμη, πως τάχα προβαίνουν σε κάποια διαδικασία για τη λύση του προβλήματος των Π. Κ. αποδείχτηκε ακόμα πιο καθαρά πως τα δήθεν αυτά «μέτρα» αποτελούν παγίδα και απάτη.
Η χούντα επιμένει ακόμα να διατηρεί τα στρατοδικεία προσπαθώντας να τους δώσει επίφαση νομιμότητας και να μονιμοποιήσει το θεσμό τους. Ούτε καν επιτρέπει τουλάχιστον, να γίνει η αναθεώρηση από πολιτικά δικαστήρια και παρατηρείται μάλιστα το παράδοξο φαινόμενο ενώ από δύο χρόνια τώρα, για τις υποθέσεις του Ν. 509 αρμόδια είναι τα εφετεία, οι υποθέσεις των καταδικασθέντων από τα έκτακτα στρατοδικεία με αυτό το νόμο, να παραπέμπονται για αναθεώρηση, 6 ολόκληρα χρόνια από την επιβολή της δικτατορίας, πάλι στα στρατιωτικά δικαστήρια.
Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι το σχετικό νομοθέτημα εξαιρεί του δικαιώματος της αναθεώρησης ακόμα και από το αναθεωρητικό στρατοδικείο, ένα σοβαρό αριθμό Π. Κ. όσους εκείνους που καταδικάστηκαν με το νόμο 375 και άλλους. Αλλά και για τους κατάδικους του Ν. 509 ενώ το ίδιο νομοθέτημα παρέχει το δικαίωμα της αναθεώρησης, ταυτόχρονα θέτει τέτοιους περιορισμούς που είναι αμφίβολο αν οι περισσότερες υποθέσεις θα φθάσουν τελικά στο αναθεωρητικό στρατοδικείο. Τέλος είναι γνωστό ότι η όλη τακτική του αναθεωρητικού στρατοδικείου μέχρι σήμερα έχει αποδείξει ότι κι αυτό σε σκοπιμότητα και αυστηρότητα κάθε άλλο παρά διαφέρει από τα έκτακτα στρατοδικεία.
Ολα αυτά προεξοφλούν ότι αν η κίνηση για την απελευθέρωση όλων των Π. Κ. δεν συνεχιστεί και ενταθεί ακόμα περισσότερο, κανένα σημαντικό αποτέλεσμα δεν θα προέλθη ούτε και από αυτήν έστω την εφαρμογή του μέτρου της αναθεώρησης.
Πέρα απ αυτά, αν η χούντα, είχε σκοπό να δόσει λύση στο πρόβλημα δεν θα κατέφευγε στο απατηλό ημίμετρο της αναθεώρησης και μάλιστα στα στρατοδικεία, αλλά θα προχωρούσε σε ουσιαστικά μέτρα απόλυσης των Π. Κ. θα ικανοποιούσε αυτό που αποτελεί γενική απαίτηση του πολιτικού κόσμου και της κοινής γνώμης, να αφήσει ελεύθερους όλους χωρίς διάκριση τους ομήρους της, που εξακολουθούν να κρατούνται αυθαίρετα και παράνομα στις διάφορες φυλακές.
Την καταγγελία μας αυτή επαναλαμβάνουμε και υπογραμμίζουμε ακόμα πιο έντονα τώρα, που παίρνοντας υπόψη μας το γεγονός ότι πολλοί Π.Κ. προχώρησαν στην υποβολή αιτήσεων για αναθεώρηση, και την ανάγκη να παρουσιαστεί ενιαία στάση όλων ανεξαιρέτως των Π. Κ. απέναντι και στο «μέτρο» αυτό της χούντας, προχωρούμε χωρίς να τρέφουμε αυταπάτες και χωρίς να αναγνωρίζουμε τα στρατοδικεία και τις οποιεσδήποτε αποφάσεις τους και κάνουμε χρήση και του ένδικου αυτού μέσου της αναθεώρησης μαζί με όλους τους καταδικασθέντες από τα έκτακτα στρατοδικεία.
Κι αυτό όχι «μόνο για να δοθεί ενιαία και μπροστά στο αναθεωρητικό στρατοδικείο η μάχη κατά των ψευτομέτρων αυτών της χούντας, κατά της δήθεν νομιμότητας των στρατοδικείων και του στρατιωτικού της καθεστώτος, αλλά και για να υπερασπιστούμε το δίκαιο της υπόθεσής μας, για την οποία διωχτήκαμε, συλληφθήκαμε, βασανιστήκαμε, καταδικαστήκαμε σε εξοντωτικές ποινές και εξακολουθούμε να κρατούμαστε στις φυλακές.
Πιστεύουμε ακράδαντα ότι η λύση του προβλήματός μας δεν θα προέλθει ούτε από τις καλές προθέσεις της χούντας που είναι ανύπαρκτες, ούτε από τα δικαστήριά της, αλλά από την πάλη του ελληνικού λαού και την συμπαράσταση της διεθνούς κοινής γνώμης που είναι σε θέση να επιβάλει την ικανοποίηση του αιτήματος για την απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων και τη χορήγηση γενικής πολιτικής αμνηστείας.
Πολιτικοί κρατούμενοι - οπαδοί, μέλη, στελέχη του ΚΚΕ - Φυλακών Κορυδαλλού - Αίγινας - Κέρκυρας.
Υ.Γ. Παρακαλούμε το γράμμα μας αυτό να δοθεί όσο το δυνατό πιο γρήγορα και επανειλημμένα στη δημοσιότητα.
ΑΝΩΝΥΜΗ (3)
«?ΔΕΝ ΔΕΧΟΜΑΙ ΚΑΝΕΝΑ ΕΚΒΙΑΣΜΟ ΣΤΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΜΟΥ»
Ερώτηση: Οταν φύγεις από δω, θα πας σπίτι σου; Με τι θ ασχοληθείς;
Απάντηση: Από την ώρα που μπορώ να βγω από δω ελεύθερη, μπορώ να πάω όπου θέλω και να κάνω αυτό που θα με προστάξει η συνείδησή μου.
Ερώτηση: Γιατί δεν μας βοηθάς; Εμείς ήρθαμε για να κρίνουμε αν είσαι ακίνδυνη ή επικίνδυνη. Απ� αυτό θα εξαρτηθεί αν θα μείνεις ή θα απολυθείς.
Απάντηση: Βάσει ποιας κατηγορίας θα με κρίνετε; Εγώ δεν ήρθα στην επιτροπή σας για να με κρίνετε, γιατί δεν είμαι κατηγορούμενη. Ηρθα να σας πω ότι: 21/2 χρόνια κρατούμαι παράνομα και ζητώ από σας να μην δεχθείτε να νομιμοποιήσετε αυτή την παρανομία.
Ερώτηση: Εγώ νομίζω ότι θα πας σπίτι σου και θα ασχοληθείς με τα κεντήματά σου.
Απάντηση: Η γνώμη σας είναι.
Ερώτηση: Εγώ λέω ότι θα πουλήσεις τα κτήματά σου και θα παντρευτείς.
Απάντηση: Η γνώμη σας είναι. Εγώ σας είπα ότι: Βγαίνοντας από δω θα κάνω ό,τι η συνείδησή μου θα με προστάξει.
Ερώτηση: Μα δεν μας βοηθάς. Αλλωστε μ� αυτό που θα μας πεις, δεν δεσμεύεσαι.
Απάντηση: Είμαι υποχρεωμένη να σας επαναλάβω ότι ζητάω την ελευθερία μου, αλλά δεν δέχομαι κανένα εκβιασμό στη συνείδησή μου.
ΑΓΛΑΪΑ (4)
«Ο ΛΑΟΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΤΟΥ ΘΑ ΜΕ ΒΓΑΛΕΙ?»
Ερώτηση: Τι γράμματα ξέρεις;
Απάντηση: Πήγα μέχρι τη Β΄ Δημοτικού.
Ερώτηση: Τι οικογένεια έχεις;
Απάντηση: Δεν έχω οικογένεια μου την κατάστρεψε ο φασισμός.
Ερώτηση: Και τώρα είσαι μόνη;
Απάντηση: Οχι δεν είμαι μόνη έχω όλον τον Ελληνικό λαό μαζί μου.
Ερώτηση: Μα ο ελληνικός λαός εσένα θα κοιτάξει; Τι είναι αυτά που μας λες καϋμένη.
Απάντηση: Σ όλες τις δύσκολες στιγμές μου ο λαός με βοήθησε. Ο λαός με γλύτωσε απ' των γιάνκηδων τα χέρια, που με βασάνιζαν 4 μήνες, ο λαός με γλύτωσε από την εκτέλεση, που με κρατούσαν στο νεκροθάλαμο 8 μέρες, ο λαός με τις υπογραφές του, στην αναθεώρηση με κατέβασε στα ισόβια. Ο λαός με την πάλη του θα με βγάλει και τώρα.
Ερώτηση: Τώρα αν σε αφήσουμε θα πας σπίτι σου;
Απάντηση: Ναι στο σπίτι μου, δεν θα μείνω στους δρόμους.
Ερώτηση: Και τι θα κάνεις;
Απάντηση: Οτι έκανα και πριν με πιάσουν.
Ερώτηση: Δηλαδή θα δουλεύεις αργαλιό;
Απάντηση: Και βέβαια αν δεν δουλέψω δεν θα ζήσω.
Ερώτηση: Δεν μας λες Αγλαΐα γιατί δικάστηκες και κάθισες 10 χρόνια φυλακή;
Απάντηση: Γιατί πήρα μέρος στην Εθνική Αντίσταση και δεν υποτάχτηκα στους Ιταλούς και τους Γερμανούς.
Ερώτηση: Μα τι μας λες; Εσύ είσαι δικασμένη με το συμμοριτοπόλεμο με το Γ΄ Ψήφισμα και το 509.
Απάντηση: Κατ αρχήν ήταν δημοκρατικός στρατός δεν ήταν συμμορίτες, ήταν δημοκρατικός ταχτικός στρατός. Αλλά και τότε αντίσταση είχαμε, ενάντια στην Εγγλέζικη κατοχή.
Ερώτηση: Μα οι Εγγλέζοι ήταν φίλοι μας.
Απάντηση: Φίλοι που μας δάγκωναν και μας σκότωναν. Αντί να δόσουν επαίνους για την παλληκαριά του ελληνικού λαού, ρίξαν τον κόσμο στις φυλακές και τα μπουντρούμια, με ειδών-ειδών βασανιστήρια για τους αγωνιστές της Εθνικής Αντίστασης. Να λοιπόν ποιοι έβγαλαν τον κόσμο στο βουνό. Αρκεί να σας πω στη Λάρισα, μόλις ήρθαν οι άγγλοι την άλλη μέρα κλείστηκαν οι λεβέντες της Αντίστασης στη φυλακή.
Ερώτηση: Ποιος σε συντηρεί;
Απάντηση: Το σπίτι μου.
Ερώτηση: Αν έρθει κάποιος στο σπίτι σου και σου δώσει ένα πιστόλι ή ότι άλλο παρόμοιο, είσαι ικανή να κάνεις φόνο;
Απάντηση: Με συγχωρείτε κύριοι, εγώ ενόμιζα ότι έχω να κάνω με σοβαρούς ανθρώπους και δεν περίμενα τέτοιες ερωτήσεις.
Επίτροπος: Καλά! Είμαστε σοβαροί αυτό ήταν αστείο για να γελάσουμε.
Απάντηση: Αμ τέτοια αστεία δεν στέκουν σε μια γυναίκα στην ηλικία μου.
Ερώτηση: Πες μας τέλος πάντων, άλλο από τον αργαλιό, τι θα κάνεις;
Απάντηση: Εχω την αρχή απʼ τη μάνα μου τα μυστικά του σπιτιού μας να μην τα λέμε. Τι θα κάνω στο σπίτι μου, δεν έχω να δώσω λόγο σε κανένα.
Ερώτηση: Τι θα κάνεις τώρα εσύ Αγλαΐα στην ηλικία που είσαι; Ξέρεις και κάτι άλλο: η αστυνομία θα σε παρακολουθεί.
Απάντηση: Τι θα κάνω; Θα συνεχίσω όσο μπορώ τον αγώνα που οι άλλοι μέσα σʼ αυτόν βάψαν τη γη με το αίμα τους για το λαό.
Ερώτηση: Μα ως πότε θα συνεχίσεις; Πρέπει να ησυχάσεις τώρα.
Απάντηση: Εχετε δίκηο κύριοι, να μου τα λέτε αυτά. Δεν θρηνήσατε θύματα, δεν χάσατε ανθρώπους όπως εγώ, δεν κλείσατε τα σπίτια σας σαν το δικό μου, δεν χάσατε την ευτυχία σας όπως εγώ, δεν χάσατε το είναι σας όπως εγώ.
ρώτηση: Πότε σε πιάσανε;
Απάντηση: Την ίδια μέρα της δικτατορίας. Πήγα πρωί-πρωί στο νεκροταφείο να επισκεφτώ τους νεκρούς μου, και μετά γύρισα σπίτι, με αρπάξανε και σε λίγες μέρες βρέθηκα στο κολαστήριο της Γυάρου.
Επιτροπή: Πήγαινε.
ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΓΚΟΓΚΟΓΛΟΥ (5)
«ΤΟ ΧΡΕΟΣ ΜΟΥ ΣΑΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΣΣΑ ΚΑΙ ΣΑΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΡΙΑ»
Ερώτηση: Είστε η Χ. Γκόγκογλου; (Μίλησαν για το σκοπό του ερχομού τους εδώ).
Ερώτηση: Πότε συλληφθήκατε;
Απάντηση: Τον Γενάρη του 1968. […]
[…] Πρέπει να δείτε ότι γίνεται μια παρανομία σε βάρος του Λαού μας και ιδιαίτερα σε βάρος μας. Και σαν ανώτεροι δικαστές που είστε, καλείστε σήμερα να συμβάλλετε για να επανορθωθεί αυτή η παρανομία, εισηγώντας την απελευθέρωσή μας και τη διάλυση του στρατοπέδου.
Οσο για μένα, σας δηλώνω ότι: είμαι μέλος και στέλεχος του ΚΚΕ και ξέρω ποιο είναι το χρέος μου απέναντι στο Λαό και στην πατρίδα μου και ιδιαίτερα σήμερα κάτω από τις συνθήκες της στρατιωτικής δικτατορίας. […]
Ερώτηση: […] Τη φυλακή;
Απάντηση: Ναι. Φυλακή για τις πολιτικές μου πεποιθήσεις, για τον ίδιο λόγο που κρατούμαι και σήμερα.
Ερώτηση: Γιατί δεν μας είπατε από την αρχή για την υγεία σας;
Απάντηση: Γιατί δεν ήθελα νʼ αποτελέσει ελαφρυντικό στοιχείο για την κρίση σας. Γιατί, όπως είμαι εγώ άρρωστη είναι -και σε πολύ χειρότερη κατάσταση- οι 130 γυναίκες. Οι φοβερές συνθήκες διαβίωσης και οι ταλαιπωρίες στη Γυάρο κι εδώ υπόσκαψαν την υγεία μας. Οπως οι συνθήκες αυτές υπόσκαψαν και την υγεία των 2 χιλ. πολ. Κρατουμένων.
Πάλι με διέκοψαν. Και με έμμεσο τρόπο - περιφραστικά:
Τι θα κάνουμε όταν θα βγούμε έξω.
Απάντηση: Το χρέος μου σαν πατριώτισσα και σαν κομμουνίστρια.
ΜΙΝΑ ΓΙΑΝΝΟΥ (6)
«ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΛΕΤΕ «ΝΟΜΟΣ» ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΑΚΟΜΑ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ»
[…] Για μένα, αυτό που λέτε «νόμος» είναι μια ακόμα παρανομία, γιατί τους νόμους τους ψηφίζει η Βουλή και τη Βουλή οι δικτάτορες την κατάργησαν. Για όλους τους «νόμους» της δικτατορίας ισχύει το ίδιο. Γι αυτό οι πατριώτες τους αγνοούν και αναπτύσσουν την αντιδικτατορική τους δράση. Είπατε ότι στην Ελλάδα έγιναν και άλλες τέτοιες καταστάσεις και πάντα γίνονταν νόμοι, και με βάση αυτούς λειτουργούσε η πολιτεία. Σας απαντώ και η δικτατορία του Μεταξά και οι Κουΐσλιγκς έκαμαν τέτοιους νόμους. Υπήρχε όμως αντιδικτατορική δράση και εθνική αντίσταση στην Κατοχή. Οι πατριώτες δεν θεωρούσαν υποχρέωση να σεβαστούν τους «νόμους» της δικτατορίας ή των κουΐσλιγκς και τις διαταγές των Γερμανών. Στη δικτατορία του Μεταξά ο Ριζοσπάστης ήταν παράνομος, στην κατοχή ο Ριζοσπάστης ήταν παράνομος και σήμερα τα έντυπα των αντιδικτατορικών οργανώσεων και κομμάτων και πρώτα-πρώτα ο Ριζοσπάστης κυκλοφορούν παράνομα. Κανείς πατριώτης δεν σκέφτηκε πως κάνει κάτι παράνομο.
Εχω δικαστεί από γερμανικό στρατοδικείο γιατί κυκλοφορούσα τον Ριζοσπάστη. Σήμερα οι πατριώτες που κυκλοφορούν τον Ριζοσπάστη, οι κομμουνιστές, όταν πέφτουν στα χέρια της Ασφάλειας βασανίζονται, και καταδικάζονται από το στρατοδικείο. Και τότε και τώρα όμως παράνομοι είναι εκείνοι που κάνουν τους νόμους της δικτατορίας και νόμιμη η πάλη εναντίον τους. Ηλθατε να μας κρίνετε με βάση τον παράνομο «νόμο» και νʼ αναλάβετε την ευθύνη αν θα είμαστε ακίνδυνοι για τη δικτατορία. Και ουσιαστικά ζητάτε δηλώσεις. Διαμαρτύρεστε ότι δεν μου ζητήσατε τέτοιο πράγμα. Δεν το ζητήσατε από μένα αλλά το κάνετε 12 μέρες τώρα όταν σχεδόν σ΄ όλες τις γυναίκες ζητάτε να σας πουν: «ότι θα αφοσιωθούν στα παιδιά τους, και στην δουλειά τους», ότι «θα πάνε να κοιτάξουν την υγεία τους», ότι «είναι ακίνδυνες», ή όταν τις ρωτάτε αν θα κυκλοφορήσουν προκηρύξεις ή θα ρίξουν βόμβες κλπ. Δεν είναι αυτό ψυχολογική πίεση για απόσπαση δηλώσεων υποταγής; Η πατρίδα μας κινδυνεύει. Η οικονομική κατάσταση χειροτερεύει και ο εθνικός πλούτος ξεπουλιέται με χαριστικές συμβάσεις στους ξένους. Οι πατριώτες που αντιδρούν γίνονται όλο και περισσότεροι, και η αντιδικτατορική δράση αγκαλιάζει όλα τα στρώματα. Γιʼ αυτό και η τρομοκρατία εντείνεται. Η διεθνής κοινή γνώμη, οι διεθνείς οργανώσεις στιγματίζουν το φασιστικό καθεστώς, που θα ανατραπεί κάτω από την πάλη του λαού[…]
ΑΥΡΑ ΠΑΡΤΣΑΛΙΔΟΥ (7)
«ΘΑ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΠΡΑΞΗ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ ΑΝ ΑΡΝΗΘΗΤΕ ΝΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΕΤΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΝΟΜΙΑ?»
(Ολα τα παρακάτω ειπώθηκαν μέσα σε βροχή από διακοπές και σε ατμόσφαιρα ηλεκτρισμένη απʼ τη μεγάλη νευρικότητα ιδιαίτερα του προέδρου της επιτροπής).
Ρωτάτε για την υγεία μου. Το ζήτημα της ατομικής μου υγείας είναι το ολιγότερο μπροστά στο γεγονός ότι εξοντώνονται στα στρατόπεδα συγκέντρωσης 21/2 χρόνια τώρα πάνω από δύο χιλιάδες πολιτικοί κρατούμενοι. Αρκετοί μάλιστα έχουν πεθάνει. Ο νόμος της χούντας που ήρθατε να εφαρμόσετε σκοπό έχει να νομιμοποιήσει την παρανομία της και να κατοχυρώσει την ύπαρξη των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Εργο σας θα έπρεπε νάναι ένα και μόνο: απόφαση για το παράνομο της κράτησης όλων των πολιτικών κρατουμένων και για την άμεση απόλυσή τους.
Λέτε πως δεν έχετε τίποτα άλλο να με ρωτήσετε και πως είσαστε βιαστικοί. Εχω όμως εγώ να σα πω. Θεωρώ τη δικτατορία συμφορά για τον τόπο μου και ? Μα τότε γιατί ζητήσατε να ʽρθώ εδώ αφού αρνείστε να μʼ ακούσετε;
Λέτε πως δεν μπορείτε νʼ απολύσετε όλους τους πολιτικούς κρατούμενους, πως δεν μπορείτε να κάνετε τίποτα σχετικά μʼ αυτό, πως το έργο σας είναι περιορισμένο. Το ζήτημα όμως είναι απλό. Κάντε αυτό που έκανε η δόξα της ελληνικής δικαιοσύνης ο Τερτσέτης, που αρνήθηκε να νομιμοποιήσει την παρανομία και να καταδικάσει τον Κολοκοτρώνη σε θάνατο και που αν ζούσε σήμερα, θα ήταν κιʼ αυτός στη Λέρο. Αποτελεί ύψιστο παράδειγμα για όλους του έλληνες δικαστές και το παράδειγμα αυτό το ακολουθούν σήμερα πολλοί του κλάδου σας, όπως τελευταία ο Πρόεδρος και τα μέλη του Συμβουλίου Επικρατείας.
Ηρθατε να εξετάσετε ποιοι είναι επικίνδυνοι και ποιοι είναι οι κίνδυνοι σύμφωνα με το νόμο της χούντας που ήρθατε να εφαρμόσετε. Όμως επικίνδυνος σήμερα είναι όλος ο λαός, ως και τα παιδιά γιατί όλοι μισούν τη δικτατορία.
Εγώ είμαι επικίνδυνη και θέλω να είμαι επικίνδυνη για τη δικτατορία γιατί τη θεωρώ ολέθρια για την πατρίδα μου. Πάνω από σαράντα χρόνια καταδιώκομαι, φυλακίζομαι, εξορίζομαι για την πατριωτική μου δράση σαν κομμουνίστρια. Εχω την τιμή να είμαι στέλεχος του ΚΚΕ που έχει δώσει αμέτρητες θυσίες για τις ελευθερίες του λαού κι αυτό το ξέρει όλος ο λαός και το ξέρετε πολύ καλά και σεις. Στο Πρόγραμμα του Κόμματός μου είναι γραμμένο: Πάλη ενάντια σε κάθε τυραννία. Στην παγκαλική δικτατορία οι κομμουνιστές πάλαιψαν στις πρώτες γραμμές για την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Εξορίστηκαν, φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν. Το ίδιο και στη μεταξική δικτατορία. Στην κατοχή πάλαιψαν πρωτοπόρα το φασισμό?
Πιέζετε τις γυναίκες να σας δηλώσουν τι θα κάνουν αν απολυθούν (αν θα πάνε σε διαδήλωση, αν θα σηκώσουν τα όπλα κλπ.). Ζητάτε δηλαδή δηλώσεις υποταγής στη χούντα. Αυτό δεν θα μείνει κρυφό, θα το μάθει ο ελληνικός λαός και η παγκόσμια κοινή γνώμη.
Λέτε πως έχετε 30 χρόνια πείρα σαν δικαστές και ξέρετε τι κάνετε και ότι δεν σας χρειάζονται συμβουλές. Εγώ δεν έχω να συμβουλέψω κανένα. Είσαστε Ελληνες δικαστές και μόνο η συνείδησή σας μπορεί να σας συμβουλέψει. Εγώ είμαι εν τάξει με τη συνείδησή μου και απόλυτα ήσυχη. Και σαν Ελληνίδα είμαι εν τάξει με τις εθνικές μου παραδόσεις. Εσείς όμως μπορείτε να πείτε το ίδιο;
Τι θέλω να κάνετε; Στο χέρι σας είναι να κάνετε αυτό που έκανε πρόσφατα ο Πρόεδρος και τα μέλη του Συμβουλίου Επικρατείας. Και τι θα βγει απ αυτό λέτε; Θα είναι μια πράξη αντίστασης αν αρνηθήτε να νομιμοποιήσετε την παρανομία, μια συμβολή στην αντιδικτατορική πάλη του λαού.
Δεν υπάρχει άλλος δρόμος για σας: ή με τον ελληνικό λαό και την Ελλάδα, ή νομιμοποίηση της χούντας.
ΛΟΥΛΑ ΛΟΓΑΡΑ (8)
«ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΣ ΕΙΝΑΙ ΕΚΕΙΝΟΣ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΠΡΑΞΕΙΣ ΑΝΤΙΘΕΤΕΣ ΜΕ ΤΑ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΑ ΤΟΥ ΛΑΟΥ»
[?] Πρόεδρος: Μα κι οι δικαστικές αποφάσεις από άλλους εκτελούνται.
Απάντηση: Ναι μας είναι υποχρεωτικές. Ενώ εδώ τελικά άλλοι κρίνουν για σας. Η διχτατορία κάτω από την πίεση της ελληνικής και της διεθνούς κοινής γνώμης είναι υποχρεωμένη να αφήσει ένα αριθμό κρατουμένων και κυρίως γυναικών. Μα ταυτόχρονα θέλει να νομιμοποιήσει την εκτόπιση με το δικό σας κύρος. Πάρτε εσείς απόφαση για την κατάργηση των στρατοπέδων που ντροπιάζουν την Ελλάδα και αφήστε στη χούντα την ευθύνη της μη πραγματοποίησης αυτής της απόφασης. Μη δεχτείτε να γίνετε συνυπεύθυνοι στην παρανομία της. Τότε πραγματικά θα παίξετε το ρόλο σας σαν έλληνες δικαστές. Υπάρχουν πολλά τέτοια παραδείγματα στο δικαστικό κλάδο παλαιότερα και πρόσφατα. [?]
[?] Πρόεδρος: Εσεις είστε επικίνδυνη ή ακίνδυνη;
Απάντηση: Θα απαντήσω και σε σας με αυτά που είπα και στον πρόεδρο του στρατοδικείου που με δίκαζε στην περίοδο του εμφυλίου πολέμου με την κατηγορία και τότε της επικίνδυνης κομμουνίστριας. «Επικίνδυνος είναι εκείνος που κάνει πράξεις αντίθετες με τα συμφέροντα του λαού και της χώρας του. Μα το κόμμα μου και οι κομμουνιστές πάντα πάλαιψαν στην πρώτη γραμμή για να υπερασπίσουν τα συμφέροντα του λαού και της χώρας». Αυτό κάνω και τώρα. Επικίνδυνη δεν είμαι εγώ κι οι πατριώτες που παλεύουν εναντίον της διχτατορίας αλλά επικίνδυνη και παράνομη είναι η χούντα. Γι' αυτό και θα κληθεί να δόσει λόγο στο λαό και τη δικαιοσύνη για τα εγκλήματά της. Με αυτή την έννοια είμαι επικίνδυνη αλλά για τη χούντα. Ντρέπομαι που στη χώρα υπάρχει φασιστική δικτατορία και θα κάνω ό,τι μπορώ για να ξεπλύνω αυτή τη ντροπή. Αυτό πρέπει να κάνει κάθε τίμιος έλληνας πατριώτης. Κάθε πράξη εναντίον της είναι νόμιμη και πατριωτική. Γι' αυτό και οι δίκες και οι καταδίκες πατριωτών είναι πράξεις παράνομες. [?]
ΡΟΥΛΑ ΚΟΥΚΟΥΛΟΥ (9)
«ΕΧΕΙ? ΚΑΙ Η ΑΓΡΑΜΜΑΤΗ ΚΑΙ Η ΑΓΡΟΤΙΣΣΑ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΟΝΤΟΤΗΤΑ? ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ»
[?] Διακοπή του προέδρου και ενός μέλους της επιτροπής. Δεν σας χρειαζόμαστε άλλο. Με σας δεν υπάρχει λόγος να συζητήσουμε. Ξέρουμε ποια είστε, τις απόψεις σας και τι σκέφτεσθε και για το μέλλον. Δεν είστε καμιά αγράμματη, καμιά αγρότισσα, που δεν καταλαβαίνει και χρειάζεται να μιλήσουμε μαζί της, για να σχηματίσουμε γνώμη.
Απάντηση: Είμαι ανώτερο στέλεχος του ΚΚΕ, δεν μπορώ να επιτρέψω να μιλούν μπροστά μου μ' αυτόν τον τρόπο για καμιά από τις συγκρατούμενές μου. Είναι όλες κρατούμενες γιατί είναι πολιτικοί αντίπαλοι της χούντας. Εχει η κάθε μια και η αγράμματη και η αγρότισσα την πολιτική της οντότητα, τα ιδανικά της, την ιστορία, τη δράση της. Ολες είναι αγωνίστριες της Εθνικής Αντίστασης και της δημοκρατίας, είναι πολλές εκλεγμένες σε συνδικάτα, σε δήμους και κοινότητες, σε επιστημονικές και άλλες οργανώσεις. Είναι στελέχη της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, είναι βουλευτές. Ολες κάτω από φοβερές συνθήκες και πιέσεις σηκώνουν το δράμα τους και δεν υποτάσσονται. 2 χρόνια και πάνω λένε όχι στη δικτατορία.
Πρόεδρος: Σας επαναλαβαίνουμε δεν έχουμε τίποτα να πούμε μαζί σας, ξέρουμε πολύ καλά τις σκέψεις σας.
Απάντηση: Εχω όμως εγώ να σας πω κι εφόσον με φωνάξατε πρέπει και να με ακούσετε. Εχω να σας πω ότι το δράμα της κάθε κρατούμενης που φωνάζετε να δείτε είναι μέρος απ' την τραγωδία και τη φοβερή δοκιμασία που ζει σήμερα η πατρίδα μας. Είναι πια πασίγνωστο κι έχει επιβεβαιωθεί και από αμερικάνικες πηγές, όπως και σεις ξέρετε, ότι το σχέδιο Προμηθεύς που μας επέβαλε την διχτατορία έγινε στα γραφεία της αμερικάνικης ΚΥΠ και του ΝΑΤΟ. Με την επέμβαση των ξένων και τ' αμερικάνικα τάνκς επεβλήθηκε παραμονές των εκλογών και στηρίζεται η διχτατορία της πιο ξενόδουλης μαύρης αντίδρασης. Πέρασε στη χώρα μας ο φασιστικός οδοστρωτήρας και κατέλυσε τα πάντα, σύνταγμα, νόμους, κοινοβούλιο, κόμματα, συνδικάτα, οργανώσεις. Φίμωσε τον τύπο, καταπάτησε βάναυσα όλες τις ελευθερίες και τα δικαιώματα του ανθρώπου και του πολίτη. Εξαπέλυσε αληθινό ανθρωποκυνηγητό. [...]
[?] Σαν δικαστικοί βλέπετε την παρανομία και στο στρατόπεδό μας. Μας έπιασαν και μας, όπως και τους άλλους κρατούμενους παράνομα και παράνομα μας κρατούν πάνω από δύο χρόνια. Μας εξοντώνουν κάτω από απάνθρωπες συνθήκες. Μετέτρεψαν την εκτόπιση σε φυλάκιση χωρίς δίκη, με κανονισμό βαρυποινιτών. Τα πάντα απαγορεύονται και προσπαθούν με όλες τις ψυχολογικές πιέσεις να αποσπάσουν τις επαίσχυντες δηλώσεις υποταγής στη διχτατορία. Η ζωή μας είναι ένα μαρτύριο. Μάνες με εγκαταλειμμένα, απροστάτευτα παιδιά, γέροι γονείς έρημοι, οικογένειες διαλυμένες. Αρρωστες που κινδυνεύει η ζωή τους κι όμως κρατούνται. Το δράμα των κρατουμένων μεγαλώνει την κατακραυγή και την πάλη κατά της διχτατορίας, γι' αυτό κάτω απ' την πίεση ζήτησε να καλυφθεί και να δημαγωγήσει. Μια που κάτω απ' αυτήν την πίεση είναι αναγκασμένη να αφήσει έναν αριθμό κρατουμένων, ζητάει να μεταθέσει σε σας την ευθύνη για τη διατήρηση των στρατοπέδων. Τόπε καθαρά ο Παπαδόπουλος στους δημοσιογράφους, τώρα που λόγο έχουν οι δικαστικοί, αυτό είναι το νόημα του νόμου τους. [...]
[...] Λυπούμαι να βλέπω έλληνες δικαστικούς στο ρόλο της ασφάλειας, να πιέζουν δικαστικοί τις κρατούμενες για υποχώρηση.
Διαμαρτυρίες και των τριών. Σας είπαμε τίποτε, ποιος σας ζήτησε δήλωση, εμείς απ' την αρχή τονίσαμε ότι τέτοιο πράγμα δεν ζητούμε κλπ.
Απάντηση: Βέβαια εμένα προσωπικά όχι. Αλλά με φωνάξατε απ' τις τελευταίες και ξέρω τι είπατε σε πολλές από τις συγκρατούμενές μου.
Δικαστικός: Αναφορά δίνουν σε σας;
Απάντηση: Οχι. Αλλά ενδιαφέρομαι και μαθαίνω ότι αφορά το στρατόπεδο. Είναι ή δεν είναι πίεση για δήλωση όταν επίμονα ρωτάτε τις γυναίκες να δηλώσουν τι θα κάνουν όταν βγουν και να υποσχεθούν ότι θα αφοσιωθούν μόνο στο σπίτι τους και στα παιδιά τους. Είναι ή δεν είναι πίεση όταν τις ρωτάτε αν είναι ακίνδυνες ή επικίνδυνες για τη διχτατορία ή τι θα κάνουν αν βγαίνοντας θα τους πει το κόμμα να πετάξουν προκηρύξεις ή χειροβομβίδες. Τώρα η ασφάλεια ξέρει ότι πέρασε ο καιρός των προκηρύξεων και ζητάει ακριβώς τέτοιες πιο ραφιναρισμένες δηλώσεις υποταγής. [...]
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΚΩΤΣΑΚΗ (10)
«ΝΑ ΔΙΑΤΑΞΕΤΕ ΤΗΝ ΔΙΑΚΟΠΗ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΟΜΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΜΑΣ»
Ερώτηση προέδρου: Τι έχετε να μας πείτε;
Απάντηση: Εχω να σας πω ότι κρατούμαι παράνομα από μια παράνομη κυβέρνηση και καθήκον σας είναι να διατάξετε την άμεση αποφυλάκισή μου καθώς και όλων των κρατουμένων.
Μα κα Κ. δυστυχώς υπάρχει ένας νόμος?
Ο νόμος αυτός είναι φασιστικός συνταγμένος από μια παράνομη κυβέρνηση που την αποτέλεσε μια χούφτα από συνταγματάρχες με την υποστήριξη του ΝΑΤΟ και με τα όπλα κατέλυσε το κοινοβούλιο, διέλυσε νόμιμες οργανώσεις, διέλυσε συνδικαλιστικές οργανώσεις. Φίμωσε τον τύπο, εξόρισε χιλιάδες έλληνες.
Μα πώς να σας κρίνουμε, ελάτε στη θέση μας, που είναι τόσο δύσκολη.
Φυσικά σαν δικαστικοί δεν μπορείτε να με κρίνετε από ένα φάκελο που τον έχει συντάξει η ασφάλεια.
Μα ελάτε στη θέση μας τι να κάνουμε.
Να κάνετε το καθήκον σας σαν δικαστικοί και να διατάξετε την διακοπή της παράνομης κράτησής μας.
Μα είναι μια ανώμαλη κατάσταση.
Ακριβώς, γι αυτήν την ανώμαλη κατάσταση αγωνίζεται όλος ο ελληνικός λαός, για να βάλει τέρμα στα εγκλήματα των συνταγματαρχών, αγωνίζεται για την αποκατάσταση όλων των ελευθεριών, για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στη χώρα μας.
Η θέση μας είναι δύσκολη, πώς να σας κρίνουμε.
Και σεις να αρθείτε στο ύψος σας, σαν Ελληνες δικαστικοί να κάνετε το καθήκον σας, γιατί κι αυτό είναι ένας αγώνας. Με την ανώμαλη αυτή κατάσταση όπως την χαρακτηρίζετε, ούτε και σεις, αύριο μεθαύριο ξέρετε που θα βρεθείτε.
ΘΕΤΙΣ ΚΩΤΣΑΚΗ (11)
«ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ ? ΤΗΝ ΠΙΣΤΗ ΚΑΙ ? ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ
ΚΑΜΙΑ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ ? ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΥΛΑΚΙΣΕΙ»
1. Θεωρώ την σύλληψή μου παράνομη. Την κυβέρνηση παράνομη δικτατορία που επεβλήθη με τα όπλα. Η συντριπτική πλειοψηφία του πολιτικού και πνευματικού κόσμου κι ολόκληρος ο ελληνικός λαός είναι ενάντιά της.
2. Δικάστηκα από το στρατοδικείο γιατί στην απολογία μου είπα ότι είμαι κομμουνίστρια και υποστήριξα ότι το ΚΚΕ δεν κάνει κατασκοπεία αλλά είναι κόμμα πατριωτικό που αγωνίζεται με συνέπεια για το καλό και την προκοπή του τόπου.
3. Στην γνωστή ερώτηση που είχε σαν σκοπό την απόσπαση νομιμοφροσύνης προς την κυβέρνηση «αν τα παιδιά μου μ' έχουν ανάγκη και αν βγαίνοντας θα ασχοληθώ μ' αυτά και το επάγγελμά μου» απάντησα.
4. «Οταν θα βγω θα συνεχίσω να αγωνίζομαι με όλες μου τις δυνάμεις για να πέσει η δικτατορία, να καταργηθούν όλοι οι έκτακτοι νόμοι και ο 509 που δικάζει τα πολιτικά φρονήματα και κρατά το ΚΚΕ στην παρανομία, ν' αποκατασταθεί πραγματική δημοκρατία στον τόπο μας. Η αγάπη μου για τα παιδιά μου όχι μόνο δεν θα με εμποδίσει αλλά αντίθετα με κάνει ακόμα περισσότερο να αισθάνομαι την ανάγκη να αγωνιστώ για το καλό των παιδιών μου και των παιδιών όλου του κόσμου».
5. Των αγωνιστών μόνο το κορμί μπαίνει μέσα στα σίδερα της φυλακής. Την πίστη και αγωνιστική τους συνείδηση καμιά δικτατορία, κανένας νόμος, καμιά επιτροπή ασφαλείας δεν μπορεί να φυλακίσει.
6. Με ρωτάτε αν θεωρώ τον εαυτό μου επικίνδυνο για την «κυβέρνηση» για να κρίνετε αν πρέπει να βγω ή όχι. Για τη δικτατορία που κατέλυσε τα πάντα και δεν άφησε τίποτα όρθιο σ' αυτόν τον τόπο ασφαλώς και είμαι επικίνδυνη αφού θα την πολεμήσω.
Στα αποσπάσματα που δημοσιεύονται έχει τηρηθεί η ορθογραφία των πρωτοτύπων.
1. Γράμμα πολιτικών κρατουμένων προς το ραδιοφωνικό σταθμό «Φωνή της Αλήθειας», 1973. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 42311).
2. Πολιτικοί Κρατούμενοι.
3. Ανάκριση από Δικαστική Επιτροπή στις φυλακές Αλικαρνασσού το 1969. Δεν αναφέρεται το ονοματεπώνυμο της αγωνίστριας. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 42957).
4. Ανάκριση από Δικαστική Επιτροπή στις φυλακές Αλικαρνασσού το 1969. Δεν αναφέρεται το επώνυμο της αγωνίστριας. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 42957).
5. Ανάκριση από Δικαστική Επιτροπή στις φυλακές Αλικαρνασσού το 1969. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 42957).
6. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 218183).
7. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 218169).
8. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 218177).
9. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 2181171).
10. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 218190).
11. Ομιλία σε Δικαστική Επιτροπή, στις Φυλακές Αλικαρνασσού, 19.1.1970. (Αρχείο ΚΚΕ: Εγγραφο 218194).