ΗΛΙΑΣ ΔΟΥΡΜΟΥΣΟΓΛΟΥ, φοιτητής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, μέλος της ΕΠΟΝ Νέας Ιωνίας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΑΝΤΟΣ, υπάλληλος της Εμπορικής Τράπεζας, μέλος της ΕΠΟΝ Νέας Ιωνίας

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΑΛΑΦΑΣ, οινομάγειρος

ΣΠΥΡΟΣ ΑΪΒΑΛΙΩΤΗΣ, εργάτης, μέλος του Εργατικού ΕΑΜ

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΛΛΗΣ, αμαξάς

ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ, οδηγός αυτοκινήτου

Όλοι τους είχαν συλληφθεί από τον πράκτορα της Γκεστάπο Κ. Ρεμούνδο, ο οποίος δρούσε σε συνεργασία με τους Ε. Παπαγρηγοράκη και τους αδελφούς Μαντά, που ανήκαν στην Ειδική Ασφάλεια της Ελληνικής Χωροφυλακής και ήταν παράλληλα μέλη της γερμανικής οργάνωσης αντικατασκοπίας ΜΠΟΥΝΤ στην οποία ενσωματώθηκε το 1943 η ελληνική φιλοναζιστική οργάνωση «Ένωσις Φίλων Χίτλερ». Η έδρα της ΜΠΟΥΝΤ ήταν στα κτίρια της οδού Παπαρηγοπούλου 5 και 7 στην πλατεία Κλαυθμώνος.

Η οργάνωση, την οποία οι Αθηναίοι της Κατοχής αποκαλούσαν <<Ελληνικά Ες-Ες>>, είχε δικό της δίκτυο κατασκόπων υπό τις διαταγές του Γερμανού Φρουράρχου Αθηνών Φρίτσε. 

Έργο τους ήταν να εντοπίζουν τις διαδρομές διαφυγής Ελλήνων προς τη Μέση Ανατολή. Δεκάδες από αυτούς πιάστηκαν εν πλω και παραδόθηκαν στους Γερμανούς προς εκτέλεση. Επίσης μέλη της ΜΠΟΥΝΤ εντόπιζαν Έλληνες πράκτορες, που υπηρετούσαν στις συμμαχικές δυνάμεις και επιχειρούσαν να φέρουν ασυρμάτους στην κατεχόμενη Ελλάδα, με στόχο την επικοινωνία της ελληνικής Αντίστασης με τους Βρετανούς και την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση στο Κάιρο.

(Μενέλαος Χαραλαμπίδης)

Το μισοκαμμένο και παραμορφωμένο από τα βασανιστήρια νεκρό κορμί της κορμί της βρέθηκε το πρωί της 26ης του Ιούλη του 1944 πεταμένο στο δρόμο.

Ο λαός της Αθήνας με επικεφαλής τον ΕΛΑΣ (ΟΠΛΑ) εκδικήθηκε αντάξια το μαρτυρικό της θάνατο, δεκάδες πουλημένες στον κατακτητή ψυχές Ραλλικών βρέθηκαν σκοτωμένοι στους δρόμους της Αθήνας. Στα πτώματά του καθενός καρφιτσώνονταν ταινία με την επιγραφή: Ηλέκτρα 1, 2, 3, κλπ. που έδειχνε με πόσους κακούργους πλήρωσε ο εχθρός.

Μέσα από το καμμένο κορμί της Ηλέκτρας, μέσα από τη στάχτη της, ξαναγεννιούνται χιλιάδες καινούργιοι αγωνιστές. Μέσα από τα ματωμένα κορμιά της ατέλειωτης στρατιάς των ηρώων μας γεννιέται η λεύτερη, λαοκρατούμενη Ελλάδα.

Την 26η Ιούλη το λαϊκό μας κίνημα την καθιέρωσε για τις γυναίκες που έπεσαν σαν "Μέρα των θυμάτων". Ο ΔΣΕ όρισε παράσημο "Ηλέκτρας" σαν την πιο έξοχη τιμητική διάκριση της γυναικείας παλληκαριάς.

Προσωπικότητα και κομματικότητα

Η Ηλέκτρα ήξερε, και με όλη της την ζωή το απέδειξε, ότι η συνειδητή πίστη και αφοσοίωση στην πάλη μέσ από το Κόμμα εκδηλώνεται στην καθημερινή ζωή, στις πιο διαφορετικές συνθήκες.

Εκείνη την εποχή, οι προκαταλήψεις σχετικά με το ρόλο της γυναίκας και την οργανωμένη δράση της μέσα στις γραμμές του ΚΚΕ ήταν πολλές. Οι οικογένειες, στέκονταν εμπόδιο στα παιδιά τους, πολύ περισσότερο φυσικά στα κορίτσια. Αυτά έπρεπε όχι μόνο να αντιπαλέψουν με τις δυσκολίες του σπιτιού, αλλά και του κοινωνικού περίγυρου, που στιγμάτιζε την ηθική μιας γυναίκας που ασχολούνταν με τα κοινά και πολύ περισσότερο με την πολιτική δράση μέσα από το ΚΚΕ.


Για την Ηλέκτρα, οι δυσκολίες αυτές ήταν μεγαλύτερες γιατί προέρχονταν από εύπορη αστική οικογένεια. Σαν άνθρωπος ήταν απλή, πάντα χαρούμενη, αισιόδοξη, και ακούραστη στη δουλειά. Αν και πέρασε μια ζωή γεμάτη στερήσεις και κακουχίες, στάθηκε με το κεφάλι ψηλά. Πολλές φορές κοιμήθηκε νηστική και παγωμένη μέσα στις σοφίτες και στα δωματιάκια που νοίκιαζε.

Στις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν τότε οι γυναίκες για τη δράση τους στο κόμμα, από τις οικογένειές τους, η Ηλέκτρα τις συμβούλευε να μην συγκρούονται αλλά να προσπαθούν να τους μετατρέψουν "από εχθρούς σε φίλους και υπερασπιστές του αγώνα".

Ακούραστα διαπαιδαγωγούσε τις συναγωνίστριές της στις φυλακές και την εξορία: "Καμιά υποχώρηση στον εχθρό. Να βγούμε με το κεφάλι ψηλά για να συνεχίσουμε με μεγαλύτερη απόφαση τον αγώνα μας"!

Πολύ συχνά έλεγε, όταν ήταν στις φυλακές του Αβέρωφ: "Το να παλαίβεις με τις δυσκολίες και να νικάς τον εχθρό, είναι μεγάλο χάρισμα του κομμουνιστή".

Εχοντας η ίδια ακράδαντη πίστη για τη νίκη, γνώση της σκληρότητας του αγώνα και των θυσιών που αυτός συνεπάγεται, έβρισκε πάντα τρόπο να ξεπερνά και τις πιο δύσκολες καταστάσεις, βάζοντας πάνω από όλα την υπόθεση του Κόμματος. Αυτή είναι η βαθύτερη έννοια της κομματικότητας.

Η προσωπική ζωή της Ηλέκτρας ήταν μια συνεχής απόδειξη για το πως μια επαναστάτρια πετυχαίνει αυτό το στόχο, σε πολύ δύσκολες συνθήκες και μάλιστα τη στιγμή που θα μπορούσε να ζει μια πολύ άνετη ζωή.

Για να ξεφύγει από τα προβλήματα που της δημιουργούσαν οι γονείς της, ύστερα και από σχετική συνεννόηση με το Κόμμα, παντρεύεται με ένα σύντροφο.

Η Ηλέκτρα έκανε τα αδύνατα δυνατά για να αποτρέψει στην πορεία τον άνδρα της να κάνει δήλωση, γράφοντάς του: "Πρόσεξε Γιάννη, θυμάσαι πάνω σε τι ορκιστήκαμε να βασίσουμε το δεσμό μας. Πρόσεξε πολύ. Εγώ ποτέ δεν θα πατήσω τον όρκο μου". Και όταν αυτός έκανε δήλωση, παρά το γεγονός ότι τον αγαπούσε, δεν δίστασε να τον χωρίσει, απαντώντάς του από την Ανάφη, όπου βρισκόταν εξόριστη: "κ. Σιδερίδη, από εδώ και ύστερα θα λαμβάνετε ειδήσεις για την υγεία της κόρης σας μέσω του ...".

Η Ηλέκτρα έτρεφε πολύ μεγάλη αγάπη για την κορούλα της και τα πρώτα χρόνια τη μεγάλωσε με αφάνταστες δυσκολίες κάτω από το φάσμα της πείνας.

Σαν κάθε μάννα λαχταρούσε να ζει χαρούμενη και ευτυχισμένη μαζί του, μα οι σκληρές συνθήκες της παρανομίας δεν της επέτρεψαν να το χαρεί. Ακόμα και αυτή η σκέψη της αγαπημένης της κορούλας δεν τη λύγισε στο θάνατο. Ο αγώνας της για το δίκιο των πολλών παιδιών, ήταν το ανώτερο συμφέρον και του δικού της παιδιού.

Η Ηλέκτρα είχε αναπτυγμένες μέσα της όλες τις αρετές του καλού καθοδηγητή. Τη χαρακτήριζε η αδιάλλακτη επιμονή στην εφαρμογή της γραμμής του Κόμματος. Ηταν το ίδιο απαιτητική από τον εαυτό της και από τους άλλους. Ανέπτυσσε πρωτοβουλία, έβλεπε το καινούργιο και προσάρμοζε τη δουλιά της ανάλογα με τις απαιτήσεις της στιγμής. Ηταν πάντα χαμογελαστή, στεκόταν στα προβλήματα των συνεργατών της.

Εδινε μεγάλο βάρος στην ιδεολογική κατάρτιση, τη γνώση του μαρξισμού - λενινισμού. Μέσα στον καθημερινό φόρτο κατάφερνε να εξοικονομά χρόνο για να μελετά και είχε καταφέρει ν΄ αποκτήσει μια γερή μαρξιστική - λενινιστική μόρφωση που καθημερινά τη συμπλήρωνε.

Εδινε μεγάλη έμφαση στη μόρφωση και ιδεολογική κατάρτιση των γυναικών που εκείνη την εποχή στη συντριπτική πλειοψηφία τους ήταν αναλφάβητες.

Οι φυλακές του Αβέρωφ, στις οποίες φυλακίσθηκε, ήταν ένας καθρέπτης της αστικο-τσιφλικάδικης Ελλάδας, της βαριάς εκμετάλλευσης των γυναικών, της εξαθλίωσης και της εκπόρνευσής τους. Σε αυτές τις φυλακές μαζί με τις ποινικές κρατούμενες φυλάκιζαν και τις πολιτικές, ενώ φύλακες ήταν καλόγριες που η επίσημη αποστολή τους ήταν να "νουθετήσουν" τις φυλακισμένες.

Δεν υπήρχε ατιμία και βρωμιά που να μην είχε συνδεθεί με το όνομα των καλογριών. Η διακίνηση χασίς, το εμπόριο λευκής σαρκός, οι κλεψιές, κλπ., ήταν μέρος του "θεάρεστου" έργου τους.

Τις κομμουνίστριες τις είχαν σε χωριστά κελιά, την κάθε μια μόνη της. Η μόνη επαφή με τις συγκρατούμενες ήταν στα διαλείμματα που δεν ξεπερνούσαν τη μία ώρα την ημέρα. Μέσα σε αυτές τις άθλιες συνθήκες η Ηλέκτρα κατάφερε μέχρι και εφημερίδα να βγάζει, το "Κοκκινοπίπερο". Σε συνεργασία με άλλες πολιτικές κρατούμενες καθόρισαν ένα πρόγραμμα πολιτικής μορφωτικής δουλιάς. Με την υπόδειξή της, οι δασκάλες πολιτικές κρατούμενες, έκαναν μαθήματα ανάγνωσης και αριθμητικής στις κοινές κατάδικες. Τους παραδίδει η ίδια μαθήματα μουσικής. Αρκετές από αυτές, στην πορεία θα ενταχθούν στο κίνημα.

Πρωτοπόρα δράση για την κομματική οικοδόμηση
Η Ηλέκτρα αναπτύσσει πολύπλευρες δραστηριότητες, για να πετύχει την ανάπτυξη της δουλειάς του Κόμματος στους εργαζόμενους. πίστευε στις αστείρευτες δυνάμεις του λαού και έβρισκε πάντα τον τρόπο να αξιοποιεί τις ανεξάντλητες εφεδρείες του. Προσπαθούσε να βρίσκεται πάντα μέσα στο λαό, να μπαίνει στην καθημερινή ζωή του, να ζει από κοντά τα προβλήματά του, και με το προσωπικό της παράδειγμα, να οργανώνει τους αγώνες του, να μεταδίδει την αισιοδοξία - την πίστη για τη νίκη.

Η Ηλέκτρα, το 1928, σε ηλικία 16 χρονών, πήρε εντολή από την ΟΚΝΕ Αθήνας, να δημιουργήσει κομματικές οργανώσεις στο μεγάλο εργοστάσιο "Ελληνικής Εριουργίας" του Μποδοσάκη, που είχε 1500 εργάτριες.

"Κάθε βράδυ στις 6, που σχολούσαν οι εργάτριες, ήταν πάντα έξω από τη μεγάλη πόρτα του εργοστασίου, προσπαθούσε να πιάσει συζήτηση μαζί τους. Στην αρχή οι υφαντουργίνες την απέφευγαν, γιατί την έβλεπαν με το μεταξωτό αδιάβροχο, τα ψηλά τακούνια της, και την περνούσαν για μεγαλοδεσποινίδα. Της είπαν κιόλας πειραχτικά: Αϊντε δεσποινίς δεν μας αφήνεις ήσυχες ... στη δυστυχία μας! Γρήγορα η Ηλέκτρα κατάλαβε ότι με τις κατά μέτωπο επιθέσεις δεν καταχτιούνται τα εργοστάσια. Εχανε μόνο τον καιρό της ... Φρόντισε να συνδεθεί με ορισμένα κορίτσια στους Ποδαράδες, από αυτά που δούλευαν στο εργοστάσιο. Εγινε φίλη μαζί τους. Από αυτές έμαθε τα προβλήματα του χώρου. Δουλιά 14 και 16 ώρες, μεροκάματο πείνας, 20 και 25 δραχμές, προστίματα, φυματίωση. Οσες ήταν όμορφες τις φώναζε ο αρχιμηχανικός στο σπίτι του ... Για την ζωή των υφαντουργίνων γράφει η Ηλέκτρα ενδιαφέρουσες ανταποκρίσεις στην εφημερίδα "Νεολαία", τις δίνει στις φίλες της για να τις διαδώσουν στο εργοστάσιο, ορισμένες τοιχοκολλούνται από έξω. Ο κύκλος των υφαντουργίνων μεγαλώνει ... στρατολογεί τις πιο ζωηρές υφαντουργίνες στην ΟΚΝΕ και οργανώνει τον πρώτο πυρήνα. Σε μια πρώτη σύσκεψη που διοργανώνουν, πήραν μέρος 60 γυναίκες".

Η Ηλέκτρα τους λέει χαρακτηριστικά: "Δεν θα σας μιλήσω για την πικρή ζωή σας, την ξέρετε καλύτερα από εμένα. Το ζήτημα είναι να δούμε ποιος φταίει γι΄ αυτήν την κατάσταση και τι πρέπει να κάνετε για να σωθείτε. Ξέρω προσωπικά τον ιδιοκτήτη του εργοστασίου, τον Μποδοσάκη, ζει μέσα σε αφάνταστες πολυτέλειες, ενώ εσείς ... πόσες έκαναν αιμοπτύσεις αυτή την εβδομάδα ... Από που τα βρήκε τα πλούτη ο Μποδοσάκης; Από τη δική σας δουλειά! Τι πρέπει να κάνετε; Να ζητήσετε να καλυτερέψει η ζωή σας, 8ωρη δουλειά, ν΄ αυξηθεί κατά 50% το μεροκάματό σας και να εξισωθεί με το μεροκάματο των ανδρών".

Λίγο αργότερα με αφορμή και ένα εργατικό ατύχημα, εκλέχτηκαν επιτροπές ζητώντας προστατευτικά μέτρα για την ζωή των εργατριών, βάζουν θέμα αύξησης του μεροκάματου, κάνουν 24ωρη απεργία. Ιδρύουν σωματείο. Στον πυρήνα της κομμουνιστικής νεολαίας στρατολογήθηκαν 20 νέες υφαντουργίνες. Δημιουργήθηκε κομματικός πυρήνας ...".

Τα παιδιά στη συνέχεια μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο εξόντωσης στο Chełmno, 70 χιλιόμετρα μακριά, όπου δολοφονήθηκαν με δηλητηριώδη αέρια. 

Από τα 105 παιδιά του Lidice, μόνο τα 17 παιδιά επέστρεψαν κάποια στιγμή στο χωριό τους. Ωστόσο, έστω και με αυτόν τον τρόπο, τα αθώα παιδιά που έχασαν την ζωή τους εκείνη την ημέρα επέστρεψαν και κατοικούν για πάντα στο Lidice. 

Τα χάλκινα αγάλματα, 40 αγόρια και 42 κορίτσια, θα στέκονται εκεί ως αιώνια υπενθύμιση της σφαγής. Τα παιδιά του Lidice βρίσκονται επιτέλους στο σπίτι τους.

Το γλυπτό της Μarie Uchytilová αποτελεί φόρο τιμής σε αυτά τα παιδιά.

Μετά την κύκλωση της συνοικίας και τη συγκέντρωση των πολιτών στη συμβολή των οδών Φιλολάου και Εμπεδοκλέους, ακολούθησε η κατάδοση των μελών του ΕΑΜ, από τρεις κουκουλοφόρους. Κατά τη διάρκεια του μπλόκου εκτελέστηκαν από άνδρες της Ειδικής Ασφάλειας οι Δημήτρης Ξαγοράρης, Διονύσης Γιατράς και Δημήτρης Μίχος. 

Στη συνέχεια, μια ομάδα περίπου 200 πολιτών, οδηγήθηκε υπό τη συνοδεία Ταγμάτων Ασφαλείας στο Γουδί. Στη διαδρομή πραγματοποίησαν ολιγόωρη στάση στο Αστυνομικό Τμήμα Παγκρατίου. Εκεί πραγματοποιήθηκε μια επιχείρηση «αυτοκτονίας» από 9 άνδρες του ΕΛΑΣ, χωρισμένους σε τρεις ομάδες. Στόχος τους ήταν στη σύγχυση που θα δημιουργηθεί να αποδράσουν όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα. 

Κατά τη διάρκεια της συμπλοκής, σκοτώθηκαν από πυρά των Ταγμάτων Ασφαλείας, μπροστά από τον κινηματογράφο «ΠΑΛΑΣ», ο Βαγγέλης Μαρτάκης, φοιτητής Νομικής και ένα από τα πλέον μαχητικά μέλη του ΕΛΑΣ Βύρωνα και ο Παναγιώτης Καρλάφτης, ελασίτης από του Ζωγράφου. 

Μια εβδομάδα μετά, οι τρεις κουκουλοφόροι, κάτοικοι της περιοχής, εκτελέστηκαν από την ΟΠΛΑ στην οδό Φιλολάου, στο σημείο που κατέδωσαν τα μέλη του ΕΑΜ κατά τη διάρκεια του μπλόκου.

Στη φωτογραφία ο Βαγγέλης Μαρτάκης. Μια πλατεία του Βύρωνα φέρει το όνομά του.

(Μενέλαος Χαραλαμπίδης, Η εμπειρία της Κατοχής και της Αντίστασης στην Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 2012, σ. 280-283.)