Λίγα είναι αυτά που μπορούν να ειπωθούν ποτέ, πόσο μάλλον να γραφούν σε ένα άρθρο για τον Δημήτρη Γληνό. Στο αφιέρωμά μας θα σταθούμε μόνο στις αφετηρίες και τις κεντρικές πράξεις της ζωής του Γληνού που καθόρισαν την προσωπικότητά του, στα κοινωνικά προβλήματα που τον προβλημάτισαν, και στην μεγάλη προσφορά του στον ελληνικό λαό.


Ο ίδιος ο Γληνός χαρακτηρίζει την πορεία της ζωής του ως «βραδύτατη εξέλιξη με αγώνα μέσα στα πράγματα». Ήταν η επίμονη προσπάθειά του να δει καθαρά τα πράγματα και τα προβλήματα του τόπου του. Μια πορεία «προς τα αριστερά», «από τον άδειο καθαρευουσιάνικο βερμπαλισμό στον διαλεκτικό ματεριαλισμό», «από τον Μιστριώτη στον Λένιν» (Αυτοβιογραφικό Γληνού 1930). Ο Γιάννης Ιμβριώτης υπογραμμίζει ότι το κριτήριο της αληθείας ο Γληνός το είχε βρει και πριν ακόμη γνωρίσει τον διαλεκτικό υλισμό σαν θεωρία. Το είχε βρει μόνος του μέσα από την ζωή και τους αγώνες του, στους πόθους και την λαχτάρα του για την προκοπή του λαού του.
kokkinosfakelos.blogspot.gr


Ο Δημήτρης Γληνός γεννήθηκε στην Σμύρνη το 1882 και ήταν ο πρώτος στην σειρά από τα δώδεκα παιδιά του Αλέξανδρου Γληνού και της Αικατερίνης Χατζηπαυλίδη. Τα οικογενειακά βάρη, οι ατυχίες και η αρρώστια οδηγούν γρήγορα τον μεγαλοεπιχειρηματία Αλέξανδρο στην πτώχευση. Έτσι ο πατέρας του αναγκάζεται να ανοίξει ταβέρνα στην οποία και ο Γληνός δουλεύει ως παιδί. Μέσα στα μεγάλα προβλήματα της οικογένειάς του, ο Γληνός αναγκάζεται να διακόψει τις σπουδές του στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και αργότερα τις σπουδές του στην Φιλοσοφική Σχολή για να εργαστεί ως δάσκαλος. Με την περάτωση των σπουδών του, ο Γληνός μεταβαίνει στην Λειψία και την Γέννα για μεταπτυχιακές σπουδές.


Η μεγαλοιδεατική ιδεαλιστική παράδοση της Ευαγγελικής Σχολής αρχικά τον επηρεάζει και έτσι τον βρίσκουμε νεαρό φοιτητή φιλολογίας να διαδηλώνει στα «Ευαγγελικά», το 1901 με την πλευρά του Μιστριώτη, ενάντια στην μετάφραση του ευαγγελίου στην δημοτική γλώσσα. Ο καθαρευουσιανισμός κι ο ιδεαλισμός δεν θα τον κερδίσουν για πολύ. Ήδη από το 1904 γίνεται μέλος στο δημοτικίστικο σωματείο «Εθνική Γλώσσα», ενώ το 1907 δημοσιεύει την πρώτη του μελέτη με την μέθοδο του διαλεκτικού ματεριαλισμού για την επανάσταση των Νεότουρκων.


Ο συνδυασμός βιοπάλης και ακαδημαϊκών σπουδών, κοινωνιολογικών μελετών και μαρξιστικής φιλοσοφίας, οδηγούν σύντομα τον Γληνό στο πλευρό του λαού και της δημοτικής γλώσσας. Το 1911, με την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Γληνός εντάσσεται στον Εκπαιδευτικό Όμιλο (ΕΟ) που έχει μόλις ιδρυθεί. Μετά από αγώνες ο ΕΟ επιτυγχάνει να εντάξει στο πρόγραμμα των βενιζελικών την διδασκαλία της δημοτικής γλώσσας για την εκλαΐκευση της εκπαίδευσης.


Ο Γληνός μέσα από το γλωσσικό ζήτημα αλλά και το κοινωνικό και το εκπαιδευτικό αντιλαμβάνεται ήδη την πάλη των τάξεων μόνο που σε αυτή παίρνει αρχικά μέρος με την αστική τάξη ελπίζοντας σε ένα διαφωτιστικό ρόλο ανάλογο με αυτόν που έχει παίξει στις επαναστάσεις σε άλλες χώρες της Ευρώπης και σε άλλες στιγμές της ιστορίας.


Το 1911 το Σύνταγμα θεσμοθετεί την δημοτική ως επίσημη γλώσσα του κράτους και το βενιζελικό κόμμα συντάσσει τα νομοσχέδια της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης που παραμένουν όμως «άταφος νεκρός» συναντώντας αντίδραση από το κόμμα των Φιλελευθέρων. Το 1913, ο Γληνός διευθύνει το Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης και ιδρύει το συνδικαλιστικό επιστημονικό σωματείο Μέσης Εκπαίδευσης που εκδίδει το περιοδικό «Αγωγή». Το 1917, γίνεται γραμματέας του Υπουργείου Παιδείας και πρόεδρος του Εκπαιδευτικού Συμβουλίου και προχωρά στην πρώτη κεντρική πράξη της ζωής του, την εισαγωγή της δημοτικής γλώσσας στο δημοτικό σχολείο με νέα αναγνωστικά όπως τα «Ψηλά Βουνά».


Ζητά την βοήθεια των βενιζελικών στην ίδρυση ενός σύγχρονου ελεύθερου Πανεπιστημίου ενάντια στον ψευδοκλασικισμό. Δεν θα εισακουστεί. Το ίδιο έτος ιδρύει την Ανωτέρα Γυναικεία Σχολή και επί κυβερνήσεως Παπαναστασίου το 1924 θα αναλάβει διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας.


Την δεκαετία 1920-1930 και αφού για λόγους ηθικής τάξης δεν αναλαμβάνει πρύτανης του Πανεπιστημίου Θες/νίκης, ο Γληνός αντιλαμβάνεται ότι η αστική τάξη δεν είναι με την πλευρά της προόδου αλλά με αυτή της αντίδρασης. Τώρα αρθρογραφεί στο «Διδασκαλικό Βήμα» και αναπτύσσει στενές σχέσεις με την αριστερή παράταξη των δασκάλων. Η δικτατορία του Παγκάλου το 1926 (παππού του σημερινού κτηνάνθρωπου) θα καταργήσει το Μαράσλειο Διδασκαλείο και την Παιδαγωγική Ακαδημία και θα απολύσει τον Γληνό «για λόγους οικονομιών».


Η διάσπαση του Εκπαιδευτικού Ομίλου είναι η δεύτερη κεντρική πράξη της ζωής του Γληνού. Πυρήνας της διαμάχης που ζυμώνεται από το 1926 είναι η ταξικότητα της παιδείας. Σε μια ιστορική συνεδρίαση, ο Γληνός, χωρίς να είναι κομμουνιστής, διακήρυξε με μοναδικό ως και τα σήμερα για την μεστότητα και την καθαρότητα του τρόπο την μαρξιστική-λενινιστική θέση πως η εκπαίδευση καθορίζεται πάντοτε από την σύνθεση της κοινωνίας και αποτελεί όπλο στα χέρια της κυρίαρχης τάξης για να εξασφαλίζει τα συμφέροντά της και να περιφρουρεί τα προνόμιά της.


Η ομάδα των ριζοσπαστικών δυνάμεων κέρδισε την πλειοψηφία του ΕΟ. Η νίκη αυτή δείχνει την επίδραση του μαρξισμού και ιδιαίτερα της ιδεολογικής επιρροής της Οκτωβριανής Επανάστασης στην διανόηση του τόπου μας. Ο Γληνός θα εκδώσει τότε και το περιοδικό του ΕΟ «Νέος Δρόμος» που διακηρύσσει και το πέρασμά του στο πλευρό της εργατικής τάξης.


Παράλληλα το ΚΚΕ αναπτύσσει μεγάλες δυνάμεις στον διδασκαλικό χώρο και το συνδικαλιστικό κίνημα των φοιτητών και στην 6η του Ολομέλεια του 1934 αποσαφηνίζει το πρόγραμμά του. «Βλέπω φως» θα δηλώσει τότε ο Γληνός.


Στο μεταξύ η νέα θητεία των βενιζελικών καθιστούν το αντικομουνισμό ως κυρίαρχο δόγμα, με τις πολιτικές διώξεις συνδικαλιστών να γίνονται κυρίαρχο θέμα στην ελληνική κοινωνία. Η περιχαράκωση της αστικής τάξης από τις επαναστατικές ιδέες μετατρέπουν και τα σχολεία σε κέντρα αυταρχισμού και ιδεολογικής κατήχησης. Έτσι προετοιμάζεται και ο εκφασισμός της νεολαίας με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου του 1936.


Τα χρόνια 1929-1936, είναι τα χρόνια της «δύσκολης πνευματικής χειρωναξίας» για τον Γληνό που υποχρεούται να ξοδεύει χρόνο στο λεξικό του Ελευθερουδάκη. Το βάρος του συνδικαλιστικού αγώνα μετατοπίζεται από τον ΕΟ και τοποθετείται στα φοιτητικά σωματεία και τις αντιφασιστικές διαδηλώσεις. Ο Γληνός οργανώνει σειρά εκδηλώσεων για τους διωκόμενους αγωνιστές. Την κρίσιμη αυτή εποχή ο Γληνός αρθρογραφεί σε πλειάδα αριστερών και προοδευτικών περιοδικών όπως τον «Θησαυρό των Παιδιών», το «Πρωτοπόροι» και το «Νέοι Πρωτοπόροι» αλλά και τον «Κύκλο» και τον «Ριζοσπάστη». Τέλος σε μια εποχή πραγματικά δύσκολη (1936), ο Γληνός προσχωρεί στο ΚΚΕ. Ο «Δημήτρης Φωτεινός» (ψευδώνυμο της νεανικής του ζωής), μετατρέπεται σε «Νέστορα» και από τον ενάρετο αυτό αγωνιστή ξεπηδά αργότερα ο «Ορέστης» (ψευδώνυμο της Κατοχής), ο τολμηρός και αποφασισμένος ηγέτης.



Ο Γληνός συλλαμβάνεται από την μεταξική δικτατορία και φυλακίζεται στην Ακροναυπλία και την Ανάφη μαζί με πολλά στελέχη του ΚΚΕ. Καθοριστική για την ιδεολογική του ωρίμανση, αποτελεί η παραμονή του στην εξορία του Αϊ-Στράτη με άλλους κομμουνιστές, όπου συζητά καθημερινά για όλα όσα τον απασχολούν και τον προβληματίζουν. Στις εξορίες ο Γληνός περνά συντροφικά και αδιαμαρτύρητα όλες τις δοκιμασίες και εμφανίζει ήδη εκείνα τα ποιοτικά γνωρίσματα που διακρίνουν το μετέπειτα πρωτοπόρο στέλεχος του ΚΚΕ.


Το 1939, ο Γληνός εκτοπίζεται στην Σαντορίνη όπου του απαγορεύεται η επαφή ακόμα και με τους ντόπιους. Αργότερα λόγω της κλονισμένης του υγείας, θα μεταφερθεί στην Αθήνα σε κατ’ οίκον περιορισμό. Ο Γληνός αξιοποιεί τον χρόνο του σε θεωρητικές μελέτες. Συγγράφει την «Τριλογία του Πολέμου», μεταφράζει τον «Σοφιστή» του Πλάτωνα κι ύστερα την «Γενεαλογία της Ηθικής» του Νίτσε.


Για τον αγώνα του με τους φασίστες κατακτητές, ο Γληνός έρχεται σε επαφή με μέλη της Κ.Ε. του ΚΚΕ (Πέτρο Ρούσσο) τον Μάη του 1941. Η ελληνική Ασφάλεια τον παραδίδει στους Ιταλούς και ο Γληνός που υποφέρει από υπατικές κρίσεις μεταφέρεται στο Ναυτικό Νοσοκομείο και αργότερα αποφυλακίζεται. Ο Γληνός το 1942 παίρνει μέρος στην Πανελλαδική Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ και τον Δεκέμβρη του 1942 εκλέγεται στην Κ.Ε. του ΚΚΕ και το Πολιτικό Γραφείο. Ρίχνεται αμέσως στην μάχη του αγώνα για την οικοδόμηση του ΕΑΜ και γράφει το μανιφέστο του «Τι είναι και τι θέλει το ΕΑΜ». Παράλληλα συγγράφει στην Κομμουνιστική Επιθεώρηση σωρεία άρθρων (τουλάχιστον 10 εξακριβωμένα) αλλά και στον Ριζοσπάστη. Αργότερα θα εκδώσει και το βιβλιαράκι του ΕΑΜ «Οι εχθροί του λαού» και ξεκινά την μελέτη του «Σημερινά προβλήματα του ελληνισμού». Το 1943 ανεβαίνει στα «Ψηλά Βουνά» της ελευθερίας για να πάρει την θέση του ως επικεφαλής της ΠΕΕΑ όπως ήταν η πρόταση του ΕΑΜ. Δεν θα προλάβει όμως καθώς θα πεθάνει πάνω σε επέμβαση τον Δεκέμβρη του 1943. Το τελευταίο του χειρόγραφο, σχέδιο εισήγησης για την 10η Ολομέλεια της Κ.Ε. το παραδίδει στον συναγωνιστή του Γιάννη Ζέβγο.

Αυτός ήταν ο Δημήτρης Γληνός, ο δάσκαλος του λαού, φωτεινό άστρο της παιδείας και της προόδου



Ο Δημήτρης Γληνός περί αγραμματοσύνης (imerodromos.gr)

Ενα επίκαιρο κείμενο του μεγάλου κομμουνιστή διανοητή, γραμμένο το 1928 για τις εξετάσεις και τα μεγάλα ποσοστά αποτυχίας των υποψηφίων

Σημείωμα του Δημήτρη Γληνού (γράφτηκε το 1928 υπό τον χαρακτηριστικό τίτλο «Το κύμα της αγραματοσύνης»). Εκτενές απόσπασμα με την ορθογραφία και τον τονισμό του συγγραφέα του.

«Η ελληνική κοινωνία υποκρίνεται τον κατάπληχτο. Εφημεριδογράφοι, αποθηκάριοι της σοφίας στο Πανεπιστήμιο, Πρυτάνεις, «γονείς» και πολίτες, «που πονούν τον τόπο», βγήκαν στις εφημερίδες και σκίζουν τάχα τα ρούχα τους, γιατί πλάκωσε «κύμα αγραματωσύνης». Και αναζητούν τα αίτια και τη θεραπεία. Μα αν είναι κάτι θλιβερό, θλιβερότερο και από την αγραματωσύνη είναι ο τρόπος, που αντικρίζεται το πρόβλημα. Αληθινή παράκρουση. Καμιά αντικειμενικότητα. Ο καθένας, όπου μισεί, εκεί και λαλεί και καταλαλεί. Φταίει ο Βενιζέλος, φταίει το Πανεπιστήμιο, φταίνε οι καθηγητές της Μέσης Παιδείας, φταίνε οι δημοδιδάσκαλοι, φταίνε οι ελληνοδιδάσκαλοι, φταίει ο πόλεμος, φταίνε τα θρανία, φταίνε οι μιστοί, φταίει το Κράτος, μα προ πάντων φταίνε οι μαλιαροί, οι κομουνιστές, οι άθεοι. Ποιοι άλλοι; Αν δεν ήταν… η κ. Ρόζα Ιμβριώτη δε θα είχαμε αφτό το απαίσιο κατάντημα. Και κανένας δεν αντικρίζει νηφάλια την κατάσταση. Κανένας δεν αναλύει το φαινόμενο, που είναι τόσο πολυσύνθετο, τόσο βαθιά ριζωμένο στον οργανισμό μας, με αληθινή στοργή, με αληθινό πόνο για το λαό, που γι’ αφτόν ουσιαστικά πρόκειται.

Δεν έχει καμιά σημασία να ρίξουμε και μεις μια κραβγή οποιαδήποτε μέσα στην οχλοβοή. Χρέος μας είναι να κοιτάξουμε το πρόβλημα ψύχραιμα και να πούμε τη γνώμη μας χωρίς προκατάληψη. Όσοι θέλουν, ας μας προσέξουν και ας μας ακούσουν. Όσοι θέλουν, ας ρίξουν το ανάθεμα πάνω μας.

Σήμερα θα διαγράψουμε στις γενικές του γραμμές το ζήτημα, προσπαθώντας να βάλουμε ένα κάποιο σύστημα στην εξέταση του. Θα συνεχίσουμε τη μελέτη μας και με ομιλίες και άρθρα και θα δώσουμε την άποψή μας πλατιά. Με τους βάρβαρους δε θα γίνουμε βάρβαροι και με τους πρωτόγονους πρωτόγονοι.

Και πρώτα πρώτα τι πιστοποιήθηκε και πώς; Στις εισιτήριες εξετάσεις του Πανεπιστήμιου ένας μέγιστος αριθμός από τελειόφοιτους του Γυμνάσιου έγραψαν ελεεινά. Από τα γραφτά τους, από όσα στοιχεία δόθηκαν στη δημοσιότητα βγαίνουν τα ακόλουθα πορίσματα. 1) Οι νέοι αφτοί ανορθογραφούν κατά τρόπο φριχτό. 2) Δε μπορούν να διατυπώσουν τα νοήματά τους 3) Δεν έχουν ακριβολογημένες γνώσεις ή καλύτερα δεν έχουν γνώσεις. 4) Δεν έχουν νοήματα, δε στοχάζονται λογικά.

Εδώ ανοίγεται ένα πρώτο ερώτημα. Με ποιο τρόπο πιστοποιήθηκε το φαινόμενο και σε ποιο βαθμό είναι πραγματικό και για τα τέσσερα αφτά σημεία; Με τις εισιτήριες εξετάσεις στο Πανεπιστήμιο. Μα αφτό είναι μια φράση. Τι θα πει «εισιτήριες εξετάσεις;» δηλαδή τι είδος δοκιμασία για την πνεβματική ικανότητα ενός ανθρώπου είναι αφτή; Με ποιους όρους έγιναν; Τι θέματα δόθηκαν; Με ποιες ψυχολογικές συνθήκες έγραψαν τα παιδιά; Αφτό είναι ένα στοιχείο του προβλήματος πολύ σημαντικό. Έπειτα σε ποιο βαθμό αληθέβουν όλα τα στοιχεία του φαινόμενου; Εδώ δε μας δόθηκαν αρκετά στοιχεία για να κρίνουμε. Μόνο η ανορθογραφία φαίνεται οριστικά και απόλυτα πιστοποιημένη. Μα ας υποθέσουμε πως η πιστοποίηση του φαινόμενου είναι αντικειμενική για όλα του τα μέρη.

Ένα δέφτερο ερώτημα θα ήταν, είναι νέο το φαινόμενο; Σημερινό μόνο ή και παλαιότερο; Είναι μόνο μεταπολεμικό; Εδώ θα είχε κανείς να παρατηρήσει, πως εισιτήριες εξετάσεις γίνονται μόνο τα τρία τελεφταία χρόνια. Αν γινότανε και πριν από τον πόλεμο, δε θα είχαμε τα ίδια αποτελέσματα; Όλα τα δεδομένα μας απαντούν, πως το φαινόμενο δεν είναι μόνο τωρινό. Αν παρακολουθήσουμε την παιδαγωγική φιλολογία μας και την κίνηση γύρω από το πρόβλημα της Παιδείας τα τελεφταία πενήντα χρόνια, θα ιδούμε πάντα τις ίδιες κατηγορίες να λέγονται και από καθαρεβουσιάνους και από δημοτικιστές, ότι δηλαδή τα παιδιά, που τελειώνουν το Γυμνάσιο ούτε ένα γράμα δε μπορούν να γράψουν σωστά. Ούτε το φαινόμενο ούτε τα αίτια, που το γενούν, είναι σημερινά, είναι πολύ βαθύτερα. Μπορεί βέβαια σήμερα να έγιναν εντονότερα και τα αίτια και τα αποτελέσματα. Είναι όμως χρήσιμο και απαραίτητο να πιστοποιήσουμε τα χρονικά όρια του φαινόμενου, για να πάμε ως τις ρίζες του.

Ας αφήσουμε ένα τρίτο ερώτημα, που θα μπορούσε να τεθεί σχετικά με κείνους, που φωνάζουν σήμερα τόσο πολύ για την κατάντια των νέων, δηλαδή τους καθηγητές στο Πανεπιστήμιο. Το ερώτημα δηλαδή, όχι με ποια εφόδια έρχονται για να μπουν, μα με ποια εφόδια γλωσικά και πνεβματικά βγαίνουν από το Πανεπιστήμιο οι νέοι. Και όχι μόνο σήμερα, μα πάντα. Γιατί είναι βέβαιο και αν ήταν ειλικρινείς, θα το ομολογούσαν πρώτοι αφτοί οι καθηγητές, ότι η αγραματωσύνη, που παρουσιάζουν οι τελειόφοιτοι του Πανεπιστήμιου στις εξετάσεις τους, είναι ακόμη φριχτότερη. Αν παρακαθήσει κανείς στις διπλωματικές εξετάσεις οποιασδήποτε Σχολής για λίγες μέρες, θα φρίξει για τις απαντήσεις, που δίνουν οι υποψήφιοι επιστήμονες. Αν τους δώσει να γράψουν, θα ιδεί την ίδια ασυναρτησία, το ίδιο πελάγωμα, την ίδια αδυναμία στοχασμού και γνώσης. Είναι γνωστό, πως στις δέκα αράδες, που γράφουν για θέμα αφτοί οι τελειόφοιτοι της φιλολογίας υπάρχουν κατά κανόνα λάθη ορθογραφικά, πολλές φορές χειρότερα από αφτά που έκαμαν εφέτος οι νέοι στην εισιτήρια δοκιμασία τους. Εγώ ο ίδιος θυμάμαι στα 1900 φοιτητή, που απάντησε σε καθηγητή, που τον αρώτησε, πόση είναι η διάμετρος του θερμομετρικού σωλήνα; – «Τεσσάρων μέτρων». Ένας άλλος τελειόφοιτος της φιλολογίας δεν ήξερε να απαντήσει πότε έγινε η εν Μαραθώνι μάχη. Και όμως τα διπλώματα δίνονται αράδα και δεν υπάρχει ίσως παράδειγμα νέου, που να μπήκε στο Πανεπιστήμιο και να μη βγήκε με δίπλωμα για λόγους αγραματωσύνης.

Ένα τέταρτο ερώτημα πολύ σημαντικό θα ήταν τι σημαίνει αφτή η ένδειξη της ανορθογραφίας, της φραστικής ανικανότητας και της αμάθειας, για την αληθινή μόρφωση των νέων, για τις καθολικές ικανότητες τους, για την προετοιμασία τους για τη ζωή και μάλιστα την ανώτερη ζωή του επιστήμονα, που έρχονται να ζήσουν;

Και ένα πέμπτο τέλος ερώτημα θα ήταν. Τι σημαίνει το φαινόμενο, που πιστοποιήθηκε και οι ανησυχίες, που το παρακολούθησαν, για το σύνολο του λαού, και προπάντων για τον εργάτη, το χωρικό και το μικροαστό, που δεν πηγαίνει ούτε στο Γυμνάσιο ούτε στο Πανεπιστήμιο; Για τη δική του Παιδεία, για τη δική του μόρφωση, για τη δική του ζωή, τι αξία έχουν οι γραματισμένοι ή αγράματοι νέοι του Πανεπιστήμιου, το ιδανικό, που προβάλεται για τη μόρφωσή τους και οι απαιτήσεις της αστικής τάξης για την Παιδεία της;

Αφτά είναι τα πρώτα ερωτήματα, που θα έθετε ένας επιστήμονας, αν πρόκειται να καταπιαστεί σοβαρά, νηφάλια και αντικειμενικά, χωρίς προκατάληψη φωνασκίες και βάρβαρες κραβγές, χωρίς τύφλωση από πάθη και φόβους για ένα τέτιο σπουδαίο πρόβλημα, που μέσα του καθρεφτίζεται όλο το ζήτημα του πολιτισμού μας, της ικανότητας μας για τη ζωή, της πνεβματικής και ηθικής οργάνωσης μας…»