Η παράσταση του Μπενίνι στο Μέγαρο, στο πλαίσιο της διεθνούς περιοδείας του με τίτλο «Tutto Dante», βασίζεται στην Πέμπτη Ωδή της «Θείας Κωμωδίας» του Δάντη, την οποία ο ηθοποιός δένει με την τρέχουσα πολιτική και κοινωνική κατάσταση στη χώρα του και αλλού. «Η Πέμπτη Ωδή αφορά τους αμαρτάνοντες από λαγνεία. Είναι η Ωδή του ερωτισμού και του έρωτα. Σήμερα, στον κόσμο το σεξ, κυβερνά τα πάντα. Από τη μια είναι να γελάμε και από την άλλη να ανησυχούμε», λέει ανοίγοντας ορμητικός τη συζήτηση. «Δένω, λοιπόν, τα σημερινά γεγονότα με το λόγο του Δάντη, που λέει πως το αμάρτημα της λαγνείας είναι ισχυρό και επικίνδυνο.

»Στην Ιταλία η λαγνεία τα τελευταία χρόνια θα μπορούσε να ρίξει κυβερνήσεις. Μέλος της κυβέρνησης Πρόντι φωτογραφήθηκε νύχτα με τραβεστί. Υπήρξαν τηλεφωνικές υποκλοπές ερωτικού περιεχομένου. Ως και το όνομα του Μπερλουσκόνι είχε μπερδευτεί. Εντυπωσιακά πράγματα! Ευτυχώς, όμως, οι Ιταλοί το γυρίζουν πάντα στην πλάκα. Δεν είναι σαν τους Αγγλους που έχουν τις παραιτήσεις στην τσέπη τους. Στη Ιταλία συμβαίνει το αντίθετο: Τιμάμε τους λάγνους, και μπράβο τους. Μα δεν είναι υπέροχο;».

Μιας και έπεσε από νωρίς το όνομα του Μπερλουσκόνι στο τραπέζι, αναφέρομαι στο «αστείο» του ιταλού πρωθυπουργού προς τους σεισμοπαθείς της Λ' Ακουίλα, να δουν την κατάστασή τους σαν ένα Σαββατοκύριακο στο κάμπινγκ.

«Η αλήθεια είναι πως πρέπει να προσέχουμε πότε λέμε και πώς λέμε κάποια πράγματα. Τα συνηθίζει αυτά ο κύριος πρωθυπουργός, αλλά οφείλω να ομολογήσω πως αυτή τη φορά συμπεριφέρθηκε καλά. Οχι πως εμένα μ' αρέσει ο Μπερλουσκόνι. Δουλειά του κωμικού, πάντως, είναι να σατιρίζει όσους έχουν εξουσία. Και ο Μπερλουσκόνι έχει πολλή. Τα πάντα βρίσκονται στα χέρια του».

- Του την παραχώρησαν μαζικά οι συμπατριώτες σας.

«Τον ψηφίζουν! Και πώς τον ψηφίζουν Χριστέ μου- με χέρια και με πόδια! Είναι κάτι που μου χαλάει τη διάθεση. Γιατί, βλέπετε, αγαπώ τους Ιταλούς, την Ιταλία, νιώθω 100% Ιταλός. Εως θανάτου. Ωστόσο ο Μπερλουσκόνι έχει τεράστιο λαϊκό έρεισμα. Ισως διότι δεν υπάρχει αντιπολίτευση. Στην παράσταση αναφέρομαι πολύ σ' αυτόν. Στο εξωτερικό, όσο και στην Ιταλία, αρκεί να πεις το όνομά του και το κοινό ξεσπάει αμέσως στα γέλια. Εγγυημένα! Οι ξένοι συνάδελφοί μου με ζηλεύουν. Λένε πως είμαι τυχερός απλώς και μόνο επειδή υπάρχει».

Η φτώχεια φέρνει δημιουργία

Παιδί πάμπτωχης οικογένειας αγροτών, ο Μπενίνι μεγάλωσε στην Τοσκάνη, ζώντας σ' ένα δωμάτιο στο οποίο δίπλα υπήρχε ο στάβλος ενός τσίρκου:

«Η οικογένειά μου ήταν αγροτική, αλλά ο πατέρας μου δεν είχε δική του γη. Εψαχνε καθημερινά για δουλειά, αφήνοντας σπίτι τη μητέρα μου, εμένα και τις τρεις αδελφές μου. Είχαμε μόνο ένα κρεβάτι και για τα τέσσερα παιδιά. Εκτοτε δεν έχει τύχει να κοιμηθώ ξανά με τρεις γυναίκες», σχολιάζει γελώντας.

Η καριέρα του στη σκηνή ξεκίνησε ακριβώς από το τσίρκο, όπου για ένα μήνα εργάστηκε ως... βοηθός μάγου. Στην εφηβεία του αρχίζει να συνθέτει πάνω στον καμβά της ντόπιας ποιητικής παράδοσης, εισάγοντας νέους τρόπους και απαγγέλλοντας δημόσια.

Μετά, φεύγει για τη Ρώμη, όπου, στις αρχές της δεκαετίας του '70, αρχίζει να κάνει πειραματικό θέατρο:

«Αρχικά ήμουν ερωτευμένος με το τσίρκο. Οπως και ο Φελίνι, με τον οποίο δούλεψα πολύ αργότερα. Στη Ρώμη πήγα στα 18 μου. Ηταν χρόνια μεγάλων πολιτικών αναταραχών. Θυμάμαι το συγκρότημα των Ιντι Ιλιμάνι και τα συνθήματα κατά της χούντας, αρχικά για την Ελλάδα και μετά για τη Χιλή. Στο μεταξύ δούλευα στο θέατρο, όπου είναι ζήτημα αν έρχονταν καμιά δεκαριά θεατές να μας δουν», θυμάται.

- Και πώς ζούσατε;

«Δύσκολα, αλλά ήταν από τις πιο δημιουργικές περιόδους της ζωής μου. Η φτώχεια άλλωστε είναι η μητέρα όλων των αγαθών. Υπήρχε τότε συγκίνηση, δύναμη και ομορφιά».

- Στις ερμηνείες σας διατηρείτε τις μνήμες των κλόουν. Οπως ο Τοτό ή ο Τσάπλιν ή η Τζουλιέτα Μασίνα στο «Δρόμο» του Φελίνι.

«Εκείνοι ήσαν τεράστιοι κλόουν, δώρα της φύσης. Και η Τζουλιέτα ήταν υπέροχη. Ο Τοτό κι εκείνη: δύο φιγούρες αξέχαστες. Σαν αριστούργημα της Αναγέννησης. Αποσβολώνεσαι από την ομορφιά».

Η σχέση του Μπενίνι με τον Φεντερίκο Φελίνι τον έχει καθορίσει: «Δουλέψαμε μαζί μόνο σε μια ταινία, τη ''Φωνή του φεγγαριού'', αλλά επί δέκα χρόνια ήμασταν σχεδόν κάθε μέρα μαζί. Ηταν ο δάσκαλός μου, ό,τι κι ο Βιργίλιος για τον Δάντη. Ο Φελίνι ήταν ένα από τα πιο υπέροχα, μυστηριώδη πρόσωπα που έχω γνωρίσει στη ζωή μου. Μια φυσική δύναμη, μια αληθινή μεγαλοφυΐα. Κατάλαβα τι σημαίνει η λέξη μεγαλοφυΐα όταν τον γνώρισα. Μ' αγαπούσε όπως μπορείς ν' αγαπάς έναν κλόουν. Στο πλατό με μεταχειριζόταν σαν πολύτιμο αντικείμενο. Λάτρευε ατέλειωτα τους κλόουν και τις γυναίκες. Δεν επαναλαμβάνεται αυτός ο άνθρωπος», λέει.

- Ομως αγαπάτε ιδιαίτερα και τον Μπουνιουέλ.

«Ναι, διότι έκανε ταινίες με τον ίδιο τρόπο που ονειρευόταν. Οταν βλέπεις τη δουλειά του είναι σα να βλέπεις κινηματογραφημένα όνειρα. Η κίνηση της κινηματογραφικής μηχανής αποκτούσε κομψότητα στα χέρια του».

Επιστρέφοντας στην παράσταση του Μεγάρου, ο Μπενίνι επισημαίνει ότι το «Tutto Dante» ουσιαστικά γεννήθηκε στην Ελλάδα: Είχε ασχοληθεί για πρώτη φορά με το θέμα τον Ιούνιο του 2006, κατόπιν παραγγελίας του οργανισμού της «Πάτρας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας», με υλικό του όμως την 26η Ωδή της «Θείας Κωμωδίας». «Φταίνε οι Ελληνες που το αποφάσισα, και τους το χρωστάω. Η περιοδεία στην Ιταλία θύμιζε ροκ συγκρότημα. Μας έβλεπαν ανά παράσταση περί τους 8.000 θεατές, ενώ στη Σιένα ήρθαν 45.000, και 50.000 στην Πάντοβα».

- Πάντως, ευκολότερα θα φανταζόταν κάποιος έναν δραματικό ηθοποιό να ασχολείται με τη «Θεία Κωμωδία».

«Δεν είναι αλήθεια. Δεν την ονόμασε τυχαία ''κωμωδία'' ο ποιητής. Υπάρχουν στιγμές που γεννά το γέλιο αβίαστα. Κι εγώ, περισσότερο από Ιταλός, είμαι κάτοικος της Τοσκάνης. Γεννήθηκα σ' ένα λαϊκό σπίτι, όπου γνωρίζαμε τον Δάντη. Δεν έγραψε για την ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά για το λαό, ήθελε να τον διαβάζουν όλοι».

- Πώς «χτίζετε» ένα αστείο;

«Συχνά αυτοσχεδιάζω. Μιλάω για τα τελευταία γεγονότα, για την πόλη όπου βρίσκομαι, ύστερα αναφέρομαι στην πολιτική κατάσταση κι ύστερα μπαίνω στη «Θεία Κωμωδία», κι είναι σαν να εξακολουθώ να μιλάω για τους καιρούς μας, ενώ την ίδια ώρα ακούγεται το μεγαλείο και η ομορφιά της ποίησης».

- Θα κάνατε χιούμορ με την ποίηση;

«Οχι, η ποίηση είναι ιερή. Ο Μπαλζάκ έλεγε ότι μπορούμε να κάνουμε χιούμορ με τα πάντα αλλά όχι με την ποίηση. Υπάρχει, όμως, ένας ελαφρύς, λαϊκός τρόπος να την πλησιάσουμε, ο τρόπος ακριβώς που ζητούσε ο Δάντης, διότι ο ποιητής ήθελε να την ξέρουν όλοι από μνήμης, να τη γνωρίζουν όλοι. Κι έτσι την πλησιάζουμε, όχι με ιερόσυλη διάθεση αλλά με πρόθεση να την κάνουμε ν' ανθίσει περισσότερο».

- Ανάμεσα στο κοινό σας υπάρχουν νέοι άνθρωποι;

«Πρόσφατα στο Λονδίνο το θέατρο ήταν γεμάτο από νέους. Βλέπω το κίνημά τους θετικά. Είναι πολύ καλύτεροι από εμάς, πολύ πιο μπροστά. Εχουν πολύ καλύτερη σχέση με τα βαθύτερα συναισθήματά τους, μιλάνε για τον έρωτα και δεν ντρέπονται. Νομίζω πως οι γενιές γίνονται όλο και πιο καλές».

- Νέος σχετικά είναι και ο τωρινός πρόεδρος των ΗΠΑ.

«Ο Ομπάμα είναι σίγουρα προοδευτικός και σίγουρα αποτελεί ελπίδα. Εκπέμπει θετική ενέργεια. Το βλέμμα του και το χαμόγελό του δεν γίνεται να ψεύδονται. Η εκλογή του σηματοδοτεί κάτι εκπληκτικό, το οποίο δεν νομίζω πως έχουμε ακόμα συνειδητοποιήσει».

Η αναφορά στις ΗΠΑ φέρνει στο νου τη βραδιά που ο συνομιλητής μου κέρδισε το Οσκαρ. Να τι λέει:

«Δεν το περίμενα. Μου είχαν πει ότι υπήρχαν κάποιες πιθανότητες, αλλά δεν μπορούσα να το πιστέψω. Οταν άκουσα τη Σοφία Λόρεν να λέει το όνομά μου, δεν ήθελα απλώς να ανέβω στις καρέκλες, ήθελα να πετάξω για να φτάσω στη σκηνή! Δηλαδή προσπάθησα να πετάξω, να πηδήξω από την πολυθρόνα μου. Μόνο έτσι μπορούσα να εκφράσω όλη μου τη χαρά, την ενέργειά μου, τις ευχαριστίες μου. Οταν σου δίνουν αυτό το βραβείο είναι σαν να κάνεις έρωτα».

- Πάντα έτσι είστε στη ζωή σας;

«Οχι, θα με είχε σκοτώσει όλη αυτή η ενέργεια».

- Το πλατύ κοινό έχει πάντα κατά νου πως η κωμωδία έρχεται δεύτερη σε σχέση με το δράμα.

«Μα τι λέμε τώρα; Η κωμωδία είναι μια δύσκολη βασίλισσα. Ο Αριστοτέλης το είπε πρώτος. Κι ο Βιργίλιος το αναφέρει 470 φορές. Η κωμωδία είναι η δυσκολότερη αλλά και η πιο όμορφη μορφή θεάτρου».

- Ποια συμβουλή θα δίνατε σ' έναν νέο κωμικό;

«Συμβουλές μόνο ο Ιησούς Χριστός έδινε. Το μόνο που μπορώ να πω είναι πως η δουλειά μας είναι πολύ κουραστική. Κι ότι δεν πρέπει να δείχνουμε την κούραση, αλλά πρέπει να είμαστε χαμογελαστοί και απλοί. Αυτή είναι και η τέχνη της ζωής». *